2009 był rokiem wielu obietnic, niewielu innowacji i ogólnego wyciszenia spowodowanego kryzysem, który branży gier mocno dał się we znaki (liczne zwolnienia, zamknięte studia oraz gorące premiery, które się nie odbyły). Większość wydawców zwolniła obroty, ścięła plany wydawnicze, koncentrując się raczej na sprawdzonych tytułach niż nowych markach. Zaryzykuję wręcz stwierdzenie, że ubiegły rok upłynął pod znakiem stagnacji. Nie doczekaliśmy się żadnego przełomu, nie pojawiły się tytuły, które niczym „Cywilizacja” czy „Doom” na stałe zapisały się na kartach historii gier wideo.

A co z „Modern Warfare 2”, mógłby ktoś zapytać. Przecież gra pobiła rekord otwarcia, a do tego wzbudziła sporą dyskusję na temat granic tego, co mogą, a czego nie mogą pokazywać twórcy. Zgadza się. Tyle tylko, że rekord najnowszego dzieła Infinity Ward był praktycznie przesądzony, biorąc pod uwagę popularność serii oraz silną akcję marketingową. Gra nie wyznaczała nowych kierunków, nie inspirowała. Powieliła natomiast sprawdzone pomysły, ukazując je w możliwie najbardziej spektakularny sposób. Zupełnie jak „Uncharted 2” czy filmowy „Avatar”.

A scena z lotniskiem, która „przypadkiem” dostała się do mediów tuż przed premierą? Cóż, nic tak nie zapewnia darmowej reklamy jak głośny skandal, ale to nie pierwsza i nie ostatnia gra, która była promowana w kontrowersyjny sposób. Spójrzmy choćby na kampanię marketingową „Dante’s Inferno”. EA postawiło na szokowanie, po pierwsze nazywając grę inspirowaną „Boską komedią” jej adaptacją, po drugie – pozorując protesty podczas prestiżowych targów E3, by w końcu, po trzecie, naśmiewać się z religijności w fikcyjnej grze „Mass, We Pray”. Kampania spotkała się z dużym sprzeciwem ze strony graczy, którzy dawali upust swojemu niezadowoleniu, pisząc setki krytycznych komentarzy, wpisów blogowych czy artykułów. W dobie kryzysu, gdy jednym z rozwiązań na przeczekanie gorszego okresu jest obniżenie nakładów na marketing, wywołanie skandalu wydaje się wcale niezgorszym pomysłem.

Zmagając się z deficytem budżetowym spowalniającym proces produkcji, a także zdając sobie sprawę z obniżonego popytu, wydawcy przenieśli sporo gorących tytułów na 2010 rok, doprowadzając do wyjątkowej sytuacji, w której pierwszy kwartał nie będzie ustępował ostatniemu – świątecznemu. Żeby jednak nie zrazić do siebie graczy, musieli zadziałać w inny, nie tak kosztowny, ale nie mniej skuteczny sposób: rozbudzając wyobraźnię. Stąd też zapowiedzi projektu Natal w przypadku X360 czy nowego systemu kontroli w przypadku PS3. Ta oczywista próba wykrojenia kawałka tortu z nazwą casual zostanie podjęta dopiero za kilka miesięcy, ale zapowiedzi i liczne wypowiedzi twórców wystarczyły, by zachęcić do dyskusji.

Najciekawszym moim zdaniem wydarzeniem była premiera „Brütal Legend„, może nie najlepszej gry ubiegłego roku, ale zdecydowanie interesującej i to z co najmniej kilku powodów. Stoi za nią genialny Tim Schafer, twórca niezapomnianego „Monkey Island”, „Grim Fandago” czy nieco niedocenionego przez graczy „Psychonauts”. Nie to jest jednak najważniejsze. Najbardziej intryguje fakt, że gra, która została stworzona z myślą o dość wąskiej grupie odbiorców (starsi fani metalu), została wydana przez jednego z wydawniczych gigantów, EA. A stało się to w czasie, kiedy większość firm nastawiona była na bezpieczne sequele. Niestety, sądząc po niezbyt dobrych wynikach sprzedaży, „Brütal Legend” może stać się ostatnim podobnym tytułem, a Schafer może mieć problemy ze znalezieniem dofinansowania dla swojej nowej produkcji. Koniunktura wyraźnie nie sprzyja odmienności i oryginalności.

Ostatni rok to również dynamiczny rozwój wszelkiej maści DLC. Praktycznie każda gra doczekała się dodatków, które w mniejszym lub większym stopniu urozmaicają wrażenia z rozgrywki. Niestety nie każdy wart jest swojej ceny. Czasami, jak na przykład w przypadku „Resident Evil 5„, do sklepów trafił produkt niejako wybrakowany, bo pozbawiony trybu, który można otrzymać dopiero za dodatkową opłatą. Twórcy gier, zamiast przykładać się do  przygotowania satysfakcjonującego i pełnego produktu, zaczęli po prostu wycinać z niego pewne elementy, każąc sobie za nie dodatkowo płacić. Nie jest to zbyt eleganckie rozwiązanie. Na szczęście zdarzają się wyjątki. Takimi z pewnością są oba rozszerzenia do „GTA IV”, które swoją obszernością i wykonaniem mogą zawstydzić niejedną pełną grę. Rockstar pokazał, że DLC może zarówno wnieść do podstawowej wersji gry nowe elementy rozgrywki, jak i przedstawić jej fabułę w zupełnie innym świetle.

Jeżeli już mowa o dodatkach, nie sposób nie wspomnieć o oryginalnej koncepcji Ubisoftu, który wspomógł promocję swojego głównego tytułu 2009 roku, „Assassin’s Creed 2„, trzema filmami krótkometrażowymi wprowadzającymi w fabułę gry, a także pomagającymi lepiej zrozumieć przedstawione w niej wydarzenia. Samym filmom daleko do oskarowego poziomu. Można jednak  traktować je w kategoriach ciekawostki, która być może kiedyś, w przyszłości, stanie się szerszym trendem.

Wspomniana już strategia wydawania sprawdzonych, bezpiecznych tytułów obróciła się przeciwko wydawcom, przynajmniej w przypadku gier muzycznych. Olbrzymia popularność „Guitar Hero” doprowadziła do istnego wysypu gier eksploatujących markę do cna. A że mechanika rozgrywki tego typu produkcji nie należy do zbytnio skomplikowanych i modyfikowalnych, doczekaliśmy się po prostu kilku tematycznych zestawów piosenek, które – po wzbogaceniu o niewiele ponad kosmetyczne zmiany i nadaniu nowego tytułu – trafiły na półki sklepowe. Rynek się nasycił. Gatunek jest jednak na tyle nośny, że ma szansę pozostać popularnym, o ile wydawcy nie będą zasypywali rynek dziesiątkami tytułów. Jedno „Guitar Hero” w roku zupełnie wystarczy.

Ubiegły rok był rokiem obietnic. Obecny to czas na ich realizację. Czeka nas bitwa o casuali toczona między Sony a Microsoftem, z Nintendo przyglądającym się z boku, choć pozostającym wciąż na niezagrożonej pozycji. Zapaleni gracze otrzymają dawno wyczekiwane tytuły, takie jak „God of War 3”, „Splinter Cell: Conviction”, „Heavy Rain” czy „Halo: Reach”. Poszukujący innowacyjności znajdą ją w produkcjach niezależnych dostępnych w systemach dystrybucji cyfrowej. Każdy dostanie coś dla siebie. Czy jednak doczekamy się prawdziwego przełomu? Szczerze wątpię, choć życzę sobie i wam, bym się mylił.

Artur Falkowski

Rozpoczynając „growe” podsumowanie 2009 roku muszę na wstępie ostrzec czytelnika – ma ono charakter czysto autorski, jest skrajnie subiektywne i nie jest wyrazem poglądów serwisu Technopolis (bowiem zjawisko takie nie istnieje), lecz wyłącznie autora poniższego tekstu.

Choćbyśmy nie wiem jak chcieli, opisując najważniejsze wydarzenia ubiegłego roku nie zdołamy uciec od „Modern Warfare 2„. I nie chodzi tu o jakość samego tytułu (moim zdaniem przy wszystkich swoich wadach jest on dużo lepszy niż piszą o nim bezkompromisowi, choć zwykle anonimowi pogromcy mainstreamu), lecz o nieprawdopodobne wręcz wyniki sprzedaży. Tylko dla przypomnienia – najnowsza część „Call of Duty” sumą 500 milionów dolarów ustanowiła (co prawda na krótko) rekord „tygodnia otwarcia” dla całej branży rozrywkowej, a do tej pory Activision zarobiło na grze już ponad miliard dolarów, z czego duża część jest, po prostu, zwrotem gigantycznych nakładów na marketing.

Konsekwencje sukcesu MW2 będą zapewne rozmaite – przede wszystkim zwiększanie budżetów na produkcję i, wynikające z logiki wyścigu o wynik, dalsze próby tworzenia gier dla jak najszerszego spektrum odbiorców, czyli – realnie rzecz ujmując – dla starszych nastolatków. Paradoksalnie, sukces MW2 może mieć i pozytywne skutki. Bowiem jeśli gry znajdą się w końcu w obszarze zainteresowań poważniejszych mediów, okaże się szybko, że na taką konfrontację branża nie jest przygotowana. Wielu ludzi zajmujących się wyższą częścią (pop)kultury może być zaskoczonych wielkim rozdźwiękiem pomiędzy nieprawdopodobnym wręcz rozwojem technicznym, a fabularnym infantylizmem i głupotą przekazywanych przez nowe medium treści.

Mniej spektakularnym, choć mającym coraz większe znaczenie, zjawiskiem jest dynamiczny rozwój dystrybucji elektronicznej, którego lokomotywą jest obowiązkowa rejestracja na platformie Steam takich tytułów jak MW2 czy „Total War: Empire”. Z jednej strony ogranicza to wolność użytkowników, z drugiej jednak dystrybucja elektroniczna stymuluje rozwój wydawców niezależnych, których programy z roku na rok stają się coraz bardziej atrakcyjną propozycją dla graczy zmęczonych sztampowymi produkcjami growego mainstreamu.

Scena niezależna święciła w 2009 roku swoje, wcale niemałe, triumfy. Takie tytuły jak „World of Goo„, „Machinarium„, „Zeno Clash” czy „Defense Grid: The Awakening” wychodzą daleko poza schemat niszowych „gier konceptualnych” – są świetnie zrealizowane, pomysłowe, wyposażone w nieodbiegającą od współczesnych standardów mechanikę i grafikę (czyli, po prostu, nadają się do grania, a nie tylko do zaprezentowania na ludologicznej konferencji), stając się coraz poważniejszą alternatywą dla produkcji z grupy AAA. Równie ważne jest to, że jedynie twórcy niezależni mają odwagę eksperymentowania z treścią i formą, czego najlepszym przykładem dwa wydane w 2009 roku dzieła Tale of Tales.

Z rzeczy wydanych w głównym nurcie, ale w jakiś sposób wartościowych (podkreślam znów – to mój osobisty, zupełnie subiektywny wybór) warte uwagi okazały się tylko cztery gry, i to z zupełnie różnych powodów.

Po pierwsze – „Call of Juarez: Więzy Krwi„, najlepsza od lat, a może i w ogóle najlepsza polska gra. Pomijając westernową konwencję, wyróżniającą CoJ z tysiąca futurystycznych i drugowojennych strzelanin, twórcy scenariusza dokonali rzeczy niebywałej. Korzystając z tradycyjnie ubogich w shooterach środków narracyjnych, opowiedzieli świetną historię, która z powodzeniem obroniłaby się i w innych mediach, zaś przechodzący przemianę główny bohater CoJ Ray McCall jest (trochę głupio cytować samego siebie) „niewątpliwie jedną z najlepiej skonstruowanych postaci w grach wideo”. Cała reszta – rozgrywka, grafika, kapitalna ścieżka dźwiękowa – również na najwyższym światowym poziomie.

Po drugie – „H.A.W.X.” Jedną z największych zalet tego nieortodoksyjnego symulatora jest wierność przyjętej konwencji. Wydawca obiecał nam dynamiczną, arkadową grę lotniczą, będącą wyzwaniem przede wszystkim dla naszego refleksu, i z obietnicy wywiązał się z nawiązką. „H.A.W.X.” jest szybki, ma zróżnicowane misje, genialną grafikę (przy konstrukcji leveli użyto map satelitarnych, dzięki czemu dość wiernie oddano szczegóły autentycznych lokacji – na przykład Rio de Janeiro z figurą Chrystusa na górze Colcovado), kilkadziesiąt pięknie odtworzonych współczesnych samolotów myśliwskich i fabułę, która nie obraża użytkownika. Zabawka, ale znakomita.

Po trzecie – „X-Men Origins: Wolverine„. Zaskoczył mnie ten tytuł zupełnie, bo znając typowe gry filmowe spodziewałem się czegoś, w najlepszym razie, przeciętnego. Tymczasem „Wolverine” okazał się być doskonałą grą akcji. Liniową, brutalną, bez innowacji i udziwnień w mechanice, wykorzystującą do maksimum możliwości silnika Unreal 3. I znów, jeśli komuś odpowiada konwencja i nie odstraszają go krwawe plamy na monitorze, to „Wolverine” jest świetną propozycją, niewiele, jeśli w ogóle, odbiegającą poziomem od „Batman: Arkham Asylum”.

Po czwarte wreszcie – „Velvet Assassin„. Najlepsza gra o II wojnie światowej, z jaką się do tej pory spotkałem. Nie ma w niej żadnej bohaterszczyzny, łatwych (moralnie i mechanicznie) rozwiązań ani, co jest samo w sobie ewenementem, szczęśliwego zakończenia. Zamiast tego – strach, poczucie osamotnienia i bezsilność. Przerażające doświadczenie i tak głęboka immersja, jakiej jeszcze nie zaznałem.

Część, którą zatytułować można „rozczarowania” powinna być najdłuższą partią tekstu, i nie tylko dlatego, że najłatwiej jest krytykować… Wśród wielu złych i słabych tytułów tylko dwa, źródła największych rozczarowań, wybrane głównie z powodu rozdźwięku pomiędzy (moimi) oczekiwaniami, a jakością finalnych wersji. 

Pierwszy to „Empire: Total War„, którego premiera była, moim zdaniem, największym skandalem ubiegłego roku. I nie chodzi tu o model rozgrywki, słabość AI, czy ahistoryczność tej „historycznej” gry, jak również o świadome wypuszczenie na rynek programu, który praktycznie nie działał (nie tylko z powodu obciążenia serwisu Steam,co można by uznać za dowód wielkiego sukcesu producenta), ale przede wszystkim o całą kolekcję krytycznych błędów. Co gorsza (pisaliśmy o tym w Technopolis) oceny krytyków rozbiegły się w dramatyczny sposób z odczuciami użytkowników, dając powód już nie do podważenia obiektywności dziennikarzy, ale wręcz ich zawodowej rzetelności.

Drugie, równie bolesne rozczarowanie to „Star Wars: The Force Unleashed Ultimate Sith Edition„. Właściwie sam się sobie dziwię, że oczekiwałem po tej grze więcej – przecież wiadomo było, że będzie to po prostu port z konsoli, więc jak TFU mogła choćby zbliżyć się do takiego „Jedi Outcast”? Problemem jednak nie jest konsolowe pochodzenie (bo i na konsole wydawane są pomysłowe, dopracowane i wciągające gry), ale traktowanie fanów SW jak matołów – co najłatwiej zobaczyć patrząc przez pryzmat przyjętego modelu rozgrywki. I najgorszy w tym wszystkim jest fakt, że LucasArts znów miał rację. TFU sprzedało się tak znakomicie, że zapowiedziano powstanie drugiej części, z powtórnie wskrzeszonym Starkillerem w roli głównej. Do tego jeszcze będąca stekiem infantylnych bzdur fabuła pierwszej części zdobyła w 2009 roku przyznawaną przez Writers Guild of America nagrodę za najlepszy scenariusz gry…

Przykład TFU, oraz wielu innych najnowszych gier z grupy AAA, pokazuje doskonale obowiązującą w branży tendencję stałego obniżania poziomu trudności oraz zwiększającą się przepaść pomiędzy technologią a jakością umieszczanych w grach pomysłów – zarówno tych dotyczących mechaniki rozgrywki, jak i opowiadanych historii. I niestety, jak dotąd strategia obrana przez największych wydawców sprawdza się doskonale. Rozdęte budżety promocyjne są najskuteczniejszą bronią w walce o serca i portfele użytkowników, co najdobitniej potwierdza przykład „Modern Warfer 2”. Całą (no, może niemal całą) nadzieję na poruszające, pomysłowe, piękne i trudne gry AD 2010 pokładam w produkcjach niezależnych, których, na szczęście, dzięki dystrybucji elektronicznej, pojawia się na rynku coraz więcej.

Jan M. Długosz

Polonizacja gier stała się w ostatnich miesiącach przedmiotem licznych dyskusji. Niektórzy uważają ją za zło absolutne, inni cieszą się, mogąc ukończyć konsolowe tytuły bez sięgania do słownika języka angielskiego. Językowi puryści rwą sobie włosy z głowy widząc błędy, inni narzekają na słabe aktorstwo, a ci, którzy znają język oryginału, zżymają się na jakość tłumaczenia. A najgorsze jest to, że wszyscy mają rację. Dlaczego tak się dzieje? Czy nie mamy dobrych tłumaczy? Czy nie mamy dobrych aktorów? A może problem leży gdzieś indziej?

Zacznijmy może od pierwszej przeszkody stojącej na drodze do zaakceptowania polskiego dubbingu w grach. Nie należy jej jednak szukać w branży elektronicznej rozrywki, lecz w kinie i telewizji. W odróżnieniu od np. Niemców, którzy nie wyobrażają sobie filmów bez dubbingu, Polacy przywykli do dość niezwykłego na skalę światową rozwiązania: lektora. Z kolei kina (oraz pewne mniej legalne rozwiązania) przyzwyczaiły nas do wersji oryginalnych z polskimi napisami. Gdzie więc mogliśmy spotkać się z dubbingiem? Jedynie w bajkach i filmach dla dzieci. Skojarzenie z nimi sprawia, że do dubbingowanych gier podchodzimy z dystansem. Wszak, często podświadomie, nie chcemy być posądzeni o infantylizm, a dubbing łączymy z produktami skierowanymi do dzieci.

Co ciekawe, ta sama przyczyna odpowiada również za niską jakość dubbingu w większości polonizowanych gier, nie wypływającą tyle z braku zdolności aktorskich, co raczej z niedopasowania do odbiorcy i konwencji. Filmy, a szczególnie bajki dla dzieci, cechują się pewnym przerysowaniem charakterów i zachowań postaci, co znajduje odzwierciedlenie w ich głosach. Dlatego też wszelkiego rodzaju piski, ryki czy nadmiernie nacechowane emocjonalnie okrzyki są tu na porządku dziennym. Aktorzy, którzy otrzymują tekst do przeczytania, często, może nawet nieumyślnie, przyjmują tę specyficzną manierę, która nijak ma się do tego, co reprezentuje sobą gra (chyba, że mamy do czynienia z produkcją dla dzieci pokroju „Eye Peta” czy „Viva Pinaty” – tam dubbing okazał się świetnie dopasowany do odbiorcy). Z kolei inni, dbając o to, by nie popaść w bajkową groteskę, wpadają w pułapkę hiperpoprawności, czytając kwestie z grobową powagą, nienaturalnie akcentując poszczególne wyrazy i przyjmując ton bezosobowego lektora (jak ma to miejsce w „Dragon Age: Początek”). W efekcie otrzymujemy drewniane dialogi bądź wręcz przeciwnie – nadmiernie akcentowane emocjonalnie wypowiedzi. Niezależnie od tego, z którym przypadkiem mamy do czynienia, końcowy rezultat jest niestrawny i potrafi skutecznie zepsuć przyjemność z rozgrywki.

Nie są to jednak problemy, z którymi nie można byłoby sobie poradzić. Wystarczy dobry, świadomy tego, z jakim produktem ma do czynienia, reżyser oraz odrobina wysiłku ze strony aktorów. Niestety, tak łatwo nie można uporać się z problemami, które dotyczą nie tyle psychologicznego uwarunkowania, co samego procesu polonizacji. Dlatego też warto przyjrzeć się bliżej temu, co kryje się pod modnym ostatnio słowem „lokalizacja”. Zanim do naszych rąk trafi polska wersja językowa, czeka ją bowiem długa droga.

Wszystko zaczyna się w studiu deweloperskim, które przygotowuje specjalny dokument (zazwyczaj w języku angielskim), zawierający wszystkie teksty z gry. Trudno nazwać go przyjemną lekturą. Zazwyczaj przyjmuje bowiem postać ogromnego pliku w Excelu o co najmniej kilku tysiącach linijek. W osobnych arkuszach znajdziemy dialogi, komentarze i elementy interfejsu. W miejscach, w których z poprawnym przekładem tłumacz mógłby mieć problemy, znajdują się dodatkowe komentarze. Przykładowo w zdaniu „You found a bow” znajdziemy wyjaśnienie, czy chodzi o łuk, czy o kokardę. Dodatkowo w dokumencie umieszcza się również wskazówki dla aktorów, sugerujące, jakim tonem wypowiedziana ma być dana kwestia – czy potrzebujemy szeptu, krzyku czy szlochu.

Przygotowanie takiego dokumentu to nie lada sztuka. Wymaga bowiem dokładności i wielokrotnego sprawdzania, czy żadna kwestia nie została pominięta albo błędnie nazwana. Od tego zależy na przykład, czy nie okaże się nagle, że słowa bohatera zostaną włożone w usta jego rozmówcy, albo czy postać w grze zwróci się do nas w rodzaju żeńskim, pomimo tego, że gramy mężczyzną. Dodatkową pomocą dla tłumaczy i aktorów są także krótkie opisy postaci, sytuacji oraz szkice koncepcyjne, pozwalające lepiej wczuć się w klimat gry. Po co taka szczegółowość? Odpowiedź jest prosta: tłumacz, podobnie jak aktor, nie ogląda gry (czasami zdarzają się wyjątki, kiedy głosy nagrywane są pod wcześniej przygotowane scenki przerywnikowe). Bazuje jedynie na otrzymanej dokumentacji. I to od niej zależy to, na ile dobrze zrozumie intencje twórców.

Nie zmienia to jednak faktu, że ogromny wpływ na jakość przekładu ma biegłość językowa tłumacza. Wszelkiego typu anglicyzmy i kalki językowe, które z łatwością można wyłapać w większości polonizowanych gier, są po po prostu winą osób tłumaczących. Nieco usprawiedliwia ich fakt, że zazwyczaj pracują pod olbrzymią presją czasu, a mają do przetłumaczenia długie partie tekstu, które, w odróżnieniu od książki, często nie składają się w spójną całość (która powstanie dopiero po implementacji tekstów w grze).

Wśród licznych błędów, na które natrafiamy w polskich wersjach gier, możemy, niestety, znaleźć również takie, które profesjonalnemu tłumaczowi – doskonale rozumiejącemu niuanse języka oryginału, a jednocześnie czującemu język, na który dokonuje przekładu – nie powinny się przytrafić. Spójrzmy choćby na tłumaczenie wydanego przez EA „Dragon Age”, gdzie niemal na każdym kroku pojawia się ten sam błąd. W sytuacji, w której rozmawiamy ze skonfundowanym bohaterem, który nie chce albo nie może nam czegoś wyjawić, rozpoczyna on zdanie od rozciągniętego „Ja…”. O ile w języku angielskim wydłużone „I” może oddawać namyślanie się nad tym, co zaraz będzie powiedziane i jest po prostu początkiem zdania w pierwszej osobie liczby pojedynczej, o tyle w języku polskim, gdzie zaimek „ja” używamy raczej sporadycznie, ten sposób rozpoczynania zdania jest nienaturalny i brzmi obco w naszych uszach.

Innym przykładem, który pokazuje nie tylko ewidentne braki w znajomości angielskiego, ale również bezmyślność tłumacza, jest polska wersja językowa wydanej przez Play przygodówki „Carte Blanche”.  To, co w oryginale brzmi: „…she mentioned something about Mayans being losers and converting to Zen Buddhism”, zostało przełożone na: „..powiedziała coś o tym, że Majowie to frajerzy i że przekształcają buddyzm”. Takich kwiatków jest o wiele więcej. Zainteresowanych odsyłamy na bloga współpracującej z Technopolis autorki, która poświęciła tej sprawie osobny wpis. Niewybaczalne błędy nie powinny teoretycznie znaleźć się w finalnych wersjach gier, które trafiają na półki sklepowe. Zazwyczaj przyjmuje się bowiem, że pierwotna wersja tłumaczenia wymaga doszlifowania.

Tym zajmuje się korektor. W przypadku dialogów powinien wkroczyć jeszcze dialogista – ktoś, kto bazując na tekście oryginału i przekładzie, stara się tak zaadaptować wypowiedzi, by jak najlepiej oddawały ducha języka, na który gra jest lokalizowana. Niestety, sądząc po jakości polskich tłumaczeń, można dojść do wniosku, że ta część procesu lokalizacji jest traktowana przez większość rodzimych wydawców po macoszemu. Czasami zdarza się też, że dialogista, starając się podkolorować dialogi, doprowadza do sytuacji, w której postać w polskiej wersji językowej zmienia charakter odbiegając nieco od intencji twórców (vide klnący jak szewc Wrex w „Mass Effect”). Nie jest to zabieg niecodzienny w świecie filmu, gdzie tłumaczenie i dubbing potrafią zmienić wydźwięk i sens nie tylko poszczególnych scen, ale i całej historii. Warto choćby wspomnieć niemiecką wersję „Latającego Cyrku Monthy Pythona”, która straciła w tłumaczeniu wiele ze swojego specyficznego angielskiego humoru na rzecz dowcipu bardziej zrozumiałego dla lokalnego widza. Fani twórczości brytyjskiej grupy potraktowali to jak świętokradztwo. Z drugiej strony przypomnijmy sobie, jaką furorę zrobił w Polsce „Shrek” ze swoim pełnym nawiązań do naszych realiów przekładem. Kwestia zgodności tłumaczenia z oryginałem i tzw. licentia translatorica jest wciąż przedmiotem wielu emocjonujących sporów. Warto jednak mieć to na uwadze, kiedy zauważymy, że dana postać nie mówi po angielsku tego, co pokazują polskie napisy.

Powiedzmy, że tłumaczenie zostało zakończone. Tekst trafia do studia nagraniowego, gdzie jest cięty na kwestie dla poszczególnych postaci. Podkładający głos aktor uczestniczy w dialogach, nie wiedząc nawet, co odpowiada jego rozmówca. Dysponuje jedynie skąpymi wskazówkami na piśmie oraz oryginalnymi wypowiedziami w słuchawkach, a na chwilę przed rozpoczęciem sesji może zapoznać się z szeregiem szkiców postaci, w którą ma się wczuć. Co gorsza, angielski oryginał może, zamiast pomóc, wprowadzić w błąd. Aktorzy często muszą domyślać się, w jakich warunkach wypowiadana jest dana kwestia i jakie emocje ma przekazywać. A czasami trudno zinterpretować, czy usłyszeliśmy w słuchawce płacz, czy śmiech (wbrew pozorom dość łatwo je pomylić), albo co ma oznaczać głośne westchnienie postaci (zmęczenie, zniecierpliwienie, a może coś zupełnie innego).

Dodajmy do tego fakt, że raczej niewielu aktorów jest zapalonymi graczami. Zazwyczaj wszystkie informacje, jakie posiadają na temat danej gry, pochodzą z krótkiego wprowadzenia przed nagraniem. Sonia Bohosiewicz, podkładająca głos pod Obiekt Zero (oryg. Subject Zero) w nadchodzącym „Mass Effect 2” przyznała w jednym z wywiadów, że zaskoczyła ją konspiracja, w jakiej były prowadzone nagrania. Dopiero po ich zakończeniu, na oficjalnym pokazie gry, zobaczyła, do czego robiła dubbing. Dlaczego tak się dzieje? Skąd ta paranoja wydawców, którzy starają się tak przekazać informacje aktorom, by wyjawić im jak najmniej? To dość zadziwiająca praktyka, biorąc pod uwagę fakt, że dochowanie tajemnicy niejako wpisane jest w zawód aktora. Inaczej wszyscy znaliby w najmniejszych detalach fabułę filmów, zanim te w ogóle weszłyby na ekrany kin. Co ciekawe, z niewiadomych powodów polskie firmy lokalizacyjne starają się o pozostanie incognito. Próżno szukać ich nazw na liście płac. Zazwyczaj albo nie ma o nich wzmianki, albo wymienione są jedynie nazwiska osób odpowiedzialnych za translację, bez podania nazwy firmy, którą reprezentują. Chlubnym wyjątkiem jest tutaj CD Projekt, który zazwyczaj nie ukrywa swojego działu lokalizacji.

Źródło: YouTube

Przyglądając się polskim lokalizacjom, nie sposób nie zauważyć pewnego trendu w doborze aktorów. Zazwyczaj wybierani są spośród osób na co dzień podkładających głosy w kreskówkach i filmach dla dzieci. Dlatego też czasami można odnieść wrażenie, że niezależnie od tego, którą grę uruchomimy, usłyszymy te same głosy. Niestety jest to sytuacja trudna do wyeliminowania, ponieważ z powodu małego zapotrzebowania na wyspecjalizowanych w dubbingu aktorów nie ma ich na rynku wiele. Pewnym rozwiązaniem, a zarazem dobrym marketingowym chwytem, jest zatrudnienie znanych osób – tak, by grę można było promować nie tylko samą fabułą i rozgrywką, ale również nazwiskami sław na okładce. Jest to zabieg stosowany na całym świecie, istnieje jednak pewna dość istotna różnica – klucz, według którego dokonuje się doboru. Przyjrzyjmy się oryginalnej obsadzie „Mass Effect 2”. Nie ma tam hollywoodzkich megagwiazd, ale jednocześnie odnajdziemy znane nazwiska. Co więcej, większość z nich kojarzona jest z filmami i serialami celującymi w podobną widownię, jak gra (usłyszymy w niej między innymi głosy doskonale znane sympatykom serialów s-f, „Firefly” i „Battlestar Galactica”).

Tymczasem w Polsce usłyszymy Sheparda mówiącego głosem bohatera telenoweli lub, w roli jednej z pobocznych postaci, Macieja Maleńczuka, kontrowersyjnego artystę, którego nazwisko na okładce ma za zadanie intrygować, a jednocześnie zapewnić zainteresowanie mediów, przynajmniej tych plotkarskich. Można odnieść wrażenie, że artyści dobierani są z łapanki, a bardziej niż kunszt aktorski liczy się rozpoznawalność. W trakcie wspomnianego już pokazu, gdy ogłoszono, że głosu głównemu bohaterowi „Mass Effect 2” użyczy Łukasz Nowicki, „znany głównie z serialu Na Wspólnej”, sala wybuchnęła śmiechem. To chyba najlepszy komentarz, jaki wydawca mógł otrzymać. Co więcej, tenże aktor w promocyjnym materiale filmowym przechwalał się, że polska wersja językowa będzie lepsza od oryginalnej. Czyżby Keith David, Seth Green, Martin Sheen, Carrie Ann Moss, Tricia Helfer i Michael Hogan powinni zacząć się bać?

Źródło: YouTube

Po zakończeniu nagrań tysiące plików z kwestiami muszą zostać odpowiednio podzielone i ponazywane, dokładnie w ten sposób, jak zostało to opisane w oryginalnym dokumencie. Inaczej ryzykujemy liczne problemy z niepoprawnie przypisanymi wypowiedziami (mężczyzna mówi głosem kobiety, zmienia się kolejność kwestii itp.). Po implementacji przetłumaczonych tekstów i nagranych głosów przychodzi kolej na testy – element procesu lokalizacyjnego, który zdaje się piętą achillesową polonizowanych produkcji. Trudno powiedzieć, czy winę za to ponosi zbyt bliski deadline, mała liczba testerów przy dużej ilości tekstu (pomyślmy choćby o tym, ile linijek tekstu znajduje się w średnio rozbudowanym RPG) czy też słabe przygotowanie merytoryczne tychże. Teoretycznie większość błędów, jeśli nie wszystkie, powinna wyjść na jaw w trakcie testów, niezależnie od tego, czy chodzi o kłujący w oczy ortograf, anglicyzm, czy błędnie przypisane wypowiedzi. Jeżeli mamy do czynienia z pełną lokalizacją, pierwsze testy tłumaczenia powinny teoretycznie odbyć się jeszcze przed nagraniami studyjnymi. W innym przypadku wydawcy ryzykują, że aktorzy przeczytają tekst z błędami. Tego zaś nie da się naprawić od ręki, bez ponownego angażowania osoby podkładającej głos. Można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że gdyby położyć większy nacisk na testy lokalizacyjne, mogłoby to zaowocować dużą poprawą w jakości tłumaczeń. Tymczasem niejednokrotnie wydawcy dostarczają nam dowodów na to, że nie zaprzątają sobie głowy testowaniem.

Kilka lat temu, jako jedna z pierwszych gier na X360 w polskiej wersji językowej, została wydana „Viva Pinata”. Biorąc pod uwagę fakt, że jej głównymi odbiorcami miały być dzieci, trudno sobie wyobrazić, by na rynek trafiła wersja z błędami ortograficznymi. A tymczasem jednym z bardzo często pojawiających się na ekranie napisów był wyraz: „zajżyj”. Żeby było zabawniej, gra w polskich mediach była chwalona za lokalizację. Ba, niektórzy nominowali ją nawet w kategorii lokalizacja roku. Minął niespełna rok i wydawca gry postanowił przenieść ją na PC. Okazało się, że w nowej wersji nie usunięto wspomnianego błędu i napis „zajżyj” wciąż straszył z ekranu. Robiąc port nie trzeba od nowa lokalizować całego produktu, zawsze można jednak wykorzystać dodatkowy czas na poprawienie niedoróbek i błędów oryginału.

Na samej grze jednak lokalizacja się nie kończy. Do uzyskania w pełni zlokalizowanego produktu potrzebne są jeszcze polskie wersje pudełek oraz instrukcji. Niestety ich jakość, szczególnie w wersjach konsolowych, daleka jest od ideału, choć wydawać by się mogło, że napisanie ich poprawną polszczyzną jest najmniejszym problemem. Lepiej chyba będzie litościwie spuścić na nie zasłonę milczenia, a zainteresowanych odesłać do pierwszego lepszego sklepu z grami, by z łatwością znalazł dziesiątki błędów i koszmarków językowych.

Lokalizacja gier to skomplikowany proces, w trakcie którego niemal na każdym kroku mogą pojawić się problemy obniżające jakość końcowego produktu. Sądząc po ilości błędów znajdowanych przez graczy w polonizowanych tytułach, trudno nie odnieść wrażenia, że pomimo kilku lat doświadczenia, lokalizacja gier jest wciąż w Polsce traktowana po macoszemu. Jej rozwojowi nie sprzyja też fakt, że recenzenci rozpływają się w zachwytach nad zaledwie przeciętnymi lokalizacjami. Przykładowo lokalizacja wspomnianego już „Dragon Age”, który straszy drewnianymi lub wręcz przeciwnie, nadmiernie przerysowanymi głosami postaci, a w tłumaczeniach nie raz i nie dwa zdarzają się spore niekonsekwencje i błędy, została określona przez jedno z polskich pism jako niezła. Trudno się dziwić, wszak wśród ślepych jednooki królem.

Artur Falkowski