Cieszę się, że mój tekst wywołał tyle emocji i nakłonił Pawła Frelika do napisania polemiki. Mam jednak nieodparte wrażenie, że autor, zarzucając mi brak spojrzenia w szerszym kontekście, sam nie ustrzegł się tego błędu, abstrahując od różnicy pomiędzy tym, jaki produkt został nam obiecany, a jaki otrzymaliśmy. Co więcej, argument posądzający mnie o brak spójnego aparatu pojęciowego uważam za krzywdzący, skoro sam autor polemiki przyznaje, że opiera się jedynie na własnych odczuciach.

Zacznijmy może od tego, co najbardziej zirytowało Pawła Frelika, a mianowicie porównania gry do filmu i stwierdzenia o Świętym Graalu. Nigdzie nie napisałem, że gry dążą do tego, by stać się filmami – one dążą do tego, by jak najwięcej zaczerpnąć z kina, zupełnie jak rycerze, którzy nie chcieli bynajmniej zamienić się w święte naczynie, lecz wykorzystać je do wyższych celów. Wystarczy prześledzić, w jaki sposób pisze się o grach, i to zarówno wśród krytyków, jak i graczy. Jeśli coś jest dobre, wnet określane jest mianem filmowego. Mamy więc „filmowe sceny”, „filmowe dialogi”, „filmowych bohaterów” i w ogóle „filmowe gry”. Osobiście uważam, że takie nazewnictwo wynika ze skrywanych kompleksów, które zajmujący się grami odczuwają wobec starszego medium. Trochę tak, jak entuzjaści fantastyki, którzy chcąc pochwalić jakieś dzieło, z radością obwieszczają, że spodobało się krytykom literatury głównego nurtu.

Dlaczego więc porównanie z filmami? Po pierwsze dlatego, że w ten sposób gra została mi przedstawiona. Tak mówili o niej twórcy, porównując do kinowych gatunków, jak choćby film noir bądź thriller, czy wręcz chwaląc się, że mogą osiągnąć w kwestii emocjonalnego zaangażowania oodbiorcy więcej aniżeli filmowcy. Po drugie dlatego, że cała gra po ukończeniu jej na wiele możliwych sposobów jawi mi się jako film właśnie, który poprzeplatany jest elementami rozgrywki. Nie miałem odczucia, i tak, wiem, że jest to subiektywne, że rozgrywka jest nierozerwalną częścią całości. Dla mnie to dwa odrębne elementy składowe „Heavy Rain”: film (korzystający ze znanych z kina ujęć kamery, żywych aktorów, motywów, wątków i tym podobnych) oraz mechanika. Wracając do porównania z fantastyką. Stanisław Lem kiedyś powiedział, że prawdziwą powieść s-f odróżnimy od takiej, która używa jedynie fantastycznego sztafażu po tym, że historia w niej przedstawiona nie mogłaby zaistnieć bez elementów fantastyki naukowej. W „Heavy Rain” jest właśnie tak: mamy historię, którą ktoś przeplótł Qucik Time Events oraz wzbogacił pewną ograniczoną liczbą rozgałęzień. Dlatego też w wypadku tej właśnie gry porównywanie jej z filmem nie tylko uważam za przydatne, ale wręcz nieodzowne i wskazane.

Co więcej, zastosowana mechanika nie odniosła zamierzonego skutku, przynajmniej w moim odczuciu. Uważam, że sterowanie w grach powinno być niewidoczne, dzięki czemu tracimy dystans do kierowanej postaci i nie myślimy w kategoriach „wcisnę L2, kwadrat, a potem kółko, żeby przeskoczyć na drugą stronę rozpadliny”, tylko „hmm, rozpadlina nie jest zbyt szeroka, spróbuję przeskoczyć”. Podobnie sprawa wygląda w przypadku scen akcji. Tutaj bardziej koncentrowałem się na tym, który przycisk wcisnąć, niż na pokazanych na ekranie wydarzeniach. Nie sprzyjało to mojej identyfikacji z bohaterami, ponieważ czułem, że historia dzieje się poza mną. Często nie musiałem nic wciskać ani wybierać żadnych dialogów, by opowieść mogła toczyć się bez mojej ingerencji. Nie czułem się ani jej współautorem, ani uczestnikiem.

Oczywiście cenię sobie pomysł zrealizowania czegoś świeżego, wytyczenia nowej ścieżki, ale jeśli chodzi o rozgałęziające się historie, niekwestionowanym liderem wciąż jest dla mnie „Blade Runner” sprzed lat i nieco młodszy „Shadow of Destiny”. Nie posuwałbym się też do określenia „gra totalna”, ponieważ, jeśli potraktować je w ten sposób jak autor polemiki (gra, w której można robić wszystko), doszedłbym do wniosku, że taka istnieje i to od dłuższego czasu. Doczekała się nawet trzech odsłon i nieskończonej liczby dodatków. Nazywa się „The Sims”.

Niestety nie podzielam też idealizmu Pawła Frelika nakazującego partrzyć na nowatorskie pomysły bardziej przychylnie. Jak już pisałem, liczy się dla mnie efekt końcowy, a nie dobre chęci. Ten zaś był dla mnie irytujący za sprawą fabuły, która okazała się jedynie zlepkiem źle połączonych motywów z filmów i książek, oraz mechaniki, która sprawiała, że po raz pierwszy w mojej dwudziestoparoletniej przygodzie z grami zamiast myśleć o swoich poczynaniach w pierwszej osobie, wciąż miałem wrażenie, że nie panuję nad tym, co zrobi mój bohater.

Tym, nad czym jednak najbardziej ubolewam, jest argument przytaczany zarówno we wspomnianym tekście, jak i w komentarzach czytelników. Chodzi o stwierdzenie sprowadzające się do tego, że od fabuły w grach nie można tyle wymagać, ponieważ to gry właśnie, a nie filmy czy książki. Dla mnie takie rozumowanie jest niedopuszczalne. Nade wszystko, niezależnie od medium, cenię sobie dobrą opowieść, która doskonale łączy ze sobą poszczególne motywy, tworząc z nich harmonijną całość. Niestety nie mogę tego powiedzieć o „Heavy Rain”. Obiecano mi dojrzałą grę, a otrzymałem nieumiejętnie napisany scenariusz, udający, że jest kryminałem, ale zamiast dyskretnie podrzucać tropy odbiorcy, walący nimi po głowie. Obiecano ciekawe śledztwo, a otrzymaliśmy szereg nic nie znaczących scenek i identyfikację mordercy po odwiedzeniu zaledwie dwóch miejsc zbrodni (tory i nocny klub). Wygląda na to, że bardzo inteligenty, pomysłowy, znający metody pracy policji zabójca nie był jednak tak sprytny, jakby się z początku mogło wydawać. To dziwne, że przez tak długi czas pozostał na wolności. Nie przekonały mnie też jego motywacje.

Nie lubię czuć się oszukany, ale takie wrażenie pozostawiło po mnie „Heavy Rain”. Zamiast ciekawej, dobrze opowiedzianej historii dostałem produkt, który z jednej strony męczy słabą fabułą, z drugiej niedopracowaną mechaniką. Pomysł był bardzo dobry i w tym się z Pawłem Frelikiem zgadzam, ale wykonanie pozostawiło wiele do życzenia. Dlatego napisałem, że gra zabłądziła. Nie skrytykowałem samego kierunku, który obrała, ponieważ był obiecujący. To jednak nie wystarczy, bym spojrzał na nią łaskawszym okiem.

Artur Falkowski

„Heavy Rain” – polemika Pawła Frelika

Gra, która zabłądziła – recenzja „Heavy Rain” autorstwa ALFa

Sztuka wyboru – recenzja Andrzeja Jakubca

„Heavy Rain” jest jednym z najbardziej niezwykłych zjawisk w świecie gier wideo. Eksperymentalny w formie, szokujący w treści, chyba nikogo nie pozostawia obojętnym. Nic dziwnego, że oczekiwany od lat tytuł studia Quantic Dream, budzi ogromne emocje, zarówno wśród graczy jak i branżowych recenzentów. Czy rzeczywiście, jak chcą twórcy i część dziennikarzy, „Heavy Rain” jest rewolucyjnym produktem, zwiastunem nadejścia ery „interaktywnego wideo”, czy może nieudaną, kaleką hybrydą, napędzaną marketingowym paliwem?

„Heavy Rain” podzielił redaktorów Technopolis recenzujących grę, sprowokował też Pawła Frelika, autora wielu obecnych w naszym serwisie refleksji ludologicznych, do podjęcia polemiki, którą autor nazwał metodologiczną.

Zapraszamy do lektury.

Oto, pierwsza chyba w serwisie polemika z recenzją na nim umieszczoną – jej przedmiotem jest tekst o „Heavy Rain”, który uważam tyle za wykrzywiający cały szereg zagadnień, co niesprawiedliwy – pisze Paweł Frelik.

„Heavy Rain” – Dobre chęci to za mało – odpowiedź ALFa na tekst polemiczny Pawła Frelika. 

„Heavy Rain” to odważny projekt. Wypłynął z bezpiecznej przystani gier, miejsca, gdzie dominuje czerń i biel przeplatana rdzawymi plamami krwi. Złapał wiatr w żagle i ruszył w stronę stolicy marzeń – Hollywood. – recenzja ALFa.

Panie i panowie: nastała nowa era dla przygodówek, a oto jej król. – twierdzi Andzej Jakubiec.

Zapraszamy do obejrzenia galerii ze screenami „Heavy Rain”

Oto, pierwsza chyba w serwisie polemika z recenzją na nim umieszczoną – jej przedmiotem jest tekst o „Heavy Rain”, który uważam tyle za wykrzywiający cały szereg zagadnień, co niesprawiedliwy.

Z „Heavy Rain” zacząłem już obcować, ale daleko mi pewnie do końca, tym bardziej, że staram się dokładnie obserwować to, co dzieje się wokół „mnie” w grze. Ukończenie jej nie jest mi jednak do niniejszego tekstu potrzebne, gdyż to nie z oceną procentową zamierzam polemizować. Nie jest moim celem udowodnienie, iż „Heavy Rain” jest dziełem wybitnym – bo na ten temat nie mam jeszcze po prostu zdania.

O wiele większym problemem, który w gruncie rzeczy wykracza poza ten konkretny tytuł i dotyczy wszystkich przyszłych produkcji tego rodzaju, wydaje mi się metodologia i założenia recenzenta. Jak w każdym medium, to one później determinują postrzeganie dzieła. Daleki oczywiście jestem od przypisywania Alfowi złej woli, ale uważam, że takim tytułom jak ten winni jesteśmy nie tyle dziarskie przemaszerowanie z przyjrzeniem się wszystkim opcjom, co auto-sceptyczną refleksję nad tym, dlaczego i w jaki sposób stanowią one wyzwanie dla naszych własnych nawyków.

Z góry zastrzegam też, że w dyskusji nie biorę pod uwagę wypowiedzi Davida De Gruttola (lepiej znanego jako David Cage), głównego projektanta „Heavy Rain” i człowieka odpowiedzialnego za jej kształt artystyczny. Nie chodzi o to, że uważam je za nieprawdziwe, ale zarówno szum medialny, jaki otaczał tytuł od długiego czasu, jak i w ogóle formuła wypowiedzi artystów na temat swoich dzieł obarczone są zbyt wieloma czynnikami mającymi mało wspólnego z samą ich zawartością. Biorąc pod uwagę, że wszelkie interpretacje i oceny są subiektywne, do oceny wystarczą mi własne zmysły i w miarę spójny wewnętrznie aparat pojęciowy. A tego ostatniego właśnie chyba zabrakło w tekście „Gra, która zabłądziła”.

Recenzent słusznie zauważa, iż „Heavy Rain” to odważny i ambitny projekt, który umiejscawia się gdzieś pomiędzy grami wideo a filmem. Formy pośrednie w ogóle, a te, które dopiero się wynurzają w szczególe, są jednak piekielnie trudne do analizy, gdyż brak dla nich czytelnych kryteriów i precyzyjnych narzędzi. Naturą hybryd nie jest też pragnienie stania się jednym z dwu (bądź więcej) końców spektrum, między którymi jest rozpięty. Używając marynistycznej metaforyki recenzenta, ich istotą JEST błąkanie się po oceanach i odkrywanie nowych akwenów czy wysepek, ale NIGDY pragnienie zawinięcia do zacisznego portu czy znalezienie ziemi obiecanej – gdyby tak było, na szerokie wody nigdy by nie wypływały. I wiele jednostek rzeczywiście nigdy poza redę nie wypływa bądź trzyma się wytyczonych z dokładnością do 10 metrów szlaków.

I tutaj właśnie zaczynają się problemy recenzji, gdyż jej autor z góry zakłada, iż celem „Heavy Rain” było stanie się filmem czy też interaktywnym wideo. Pierwsze założenie jest z gruntu fałszywe – drugie opiera się na ignorowaniu jednego z członów i tak nieprecyzyjnego określenia. Przedstawione w recenzji rozumowanie opiera się na kilku subtelnych skokach logicznych i uproszczeniach.

Kino NIE jest dla twórców gier Świętym Graalem, którego poszukują i do którego dążą. Owszem, jako medium gry wideo wiele z filmu zaczerpnęły i w wielu punktach mogą się z niego uczyć, ale nie jest to równoznaczne z pragnieniem stania się tym medium. Gdyby tak było, to ludzie pokroju Cage’a kręciliby mniej lub bardziej udane filmy, a nie produkowali gry. Do tej samej kategorii można zaliczyć stwierdzenie, że „Jako film „Heavy Rain” byłby telewizyjną zapchajdziurą dla nocnych marków”. „Heavy Rain” nie jest filmem i nigdy w telewizji pokazywany nie będzie – takie formułowanie zarzutów jest po prostu bezzasadne.

Stwierdzenia, że gra nawiązująca do kina powinna być strawna dla krytyków filmowych, nie sposób obronić – nie tylko dlatego, że „bycie strawnym” może oznaczać albo zwykłe podobanie się, ale (i podejrzewam, że o to autorowi recenzji chodziło, choć mogę się oczywiście mylić) i ocenianie według kryteriów tylko własnego medium. Tak samo jak grubym nieporozumieniem jest ocenianie fabuły filmy tylko z punktu widzenia technik literackich, tak też z góry skazane na niepowodzenie jest przykładanie do gry teorii filmu. Istnieją dziesiątki arcydzieł kina, których fabuła spotkałaby się z miażdżącą krytyką literaturoznawców.

Zarzut, iż „historia nie rozwija się z gracją klasycznych kryminałów” jest ahistoryczny. Klasyczne kryminały stały się klasyczne nie tylko ze względu na talent ich twórców, ale w wyniku setek prób i błędów konwencji, na których uczyli się Raymond Chandler czy Ross Macdonald. Porównywanie dzieł jakiegokolwiek medium z początku jej istnienia i dzieł dojrzałych – np. Griffithsa z początku XX wieku i Godarda – bez wzięcia pod uwagę uwarunkowań historycznych i technologicznych w ogóle mija się z celem.

Ponadto, zarzut braku gracji po raz kolejny zupełnie ignoruje pierwszy z dwu członów określenia, używanego przez recenzenta (i nie tylko) w opisie „Heavy Rain” – interaktywne wideo. To, jak przedstawiona jest występująca w wielu przecież mediach konwencja, nazwijmy ją detektywistyczną, zależy w znacznym stopniu od specyfiki danego medium. Tutaj decyduje o niej interaktywność – czyli oddanie inicjatywy w ręce gracza – i to w dodatku interaktywność, która znacznie wykracza poza ofertę większości tradycyjnych gier. Jeśli więc „Heavy Rain” robi jakieś duże kroki, to nie w kierunku kina, a w stronę jeszcze bardziej otwartego świata gier, w którym nie jesteśmy prowadzeni w ciasno zakreślonych ramach scenariusza gry.

Taka interaktywność ma oczywiście cenę – niezwykle trudno, szczególnie na samym początku rozwoju hybrydy, jaką jest „Heavy Rain”, dać graczom większą niż zazwyczaj swobodę, a jednocześnie opowiadać historię o mistrzowsko precyzyjnym i wyrafinowanym współgraniu najmniejszych nawet elementów. Główna bohaterka powieści Bruce’a Sterlinga „Islands in the Net” wyraża w pewnym momencie refleksję, iż „Sieć była wielkim szklanym lustrem. Odbijała to co widziała. Głównie banalność ludzkości”. „Heavy Rain” nie jest oczywiście lustrem, ale i większość graczy nie jest ani Chandlerem, ani Fincherem. Oddanie nam w ręce daleko posuniętej autonomii (a nie na przykład konfrontowanie nas jedynie z intelektualnymi wyzwaniami, jak dzieje się to często w grach przygodowych o tematyce kryminalnej) musi odbyć się kosztem rozwodnienia koncepcji. Jednocześnie jakby nieco zbliża doświadczenie gry do życia. A nasze życie nie jest misternie ułożoną łamigłówką, tylko często ciągiem nieracjonalnych, niespójnych czynów, słów i myśli.

Zupełnie na marginesie: „odrapane budynki, skąpane w deszczu ulice, nastrojowa muzyka, dosadny język i przemoc” to jedne z głównych elementów gatunku filmu noir lat 50., na którym uczył się i Fincher i wielu innych współczesnych reżyserów, decydujące o wyjątkowym charakterze tego gatunku. Nie każda forma zbudowana wokół konwencji kryminalnej musi opierać się na intelektualnych łamigłówkach. Ale to zupełnie na marginesie.

Podkreślam jeszcze raz: wcale nie zakładam, że „Heavy Rain” jest dziełem wybitnym czy doskonałym. Koniec końców, ma ona najprawdopodobniej wiele niedociągnięć, ślepych zaułków czy niesprawdzających się rozwiązań. Jest to jak najbardziej naturalne w dziele przecierającym ścieżki formy, która na dobrą sprawę nie ma jeszcze nawet ustalonej nazwy. Jednak porównywanie jej do majstersztyków kinowego kryminału i stwierdzenie na tej podstawie, że jest źródłem dużego zawodu, jest i manipulacją metodologiczną, i wyrywaniem dzieła z kontekstu.

Dla FPS-ów, których twórcy mieli przynajmniej 15 lat, aby nauczyć się na błędach niezliczonych poprzedników, jako recenzenci możemy nie mieć litości. Dla dzieł przecierających nowe szlaki bądźmy chociaż trochę wyrozumiali i postrzegajmy je w nieco szerszym kontekście.

Paweł Frelik

Polecamy także:

„Heavy Rain” – Dobre chęci to za mało – odpowiedź ALFa na tekst polemiczny Pawła Frelika.

Gra, która zabłądziła – recenzja ALFa

Sztuka wyboru – recenzja Andrzeja Jakubca