Po prostu rozładować napięcie?

Kilka słów o agresji w grach komputerowych

Wprowadzenie

Od lat gram w tak zwane brutalne gry komputerowe. Nigdy nie wyszedłem na ulicę z karabinem, nikogo nie zatłukłem kijem baseballowym. Moim zdaniem całe to mówienie o negatywnym wpływie takich gier to zwykła bujda, wymysł ludzi, którzy urodzili się, zanim wynaleziono komputery. Ba, granie ma nawet pozytywne skutki, bo pozwala rozładować napięcie. To przecież lepiej, że wykorzystuję do tego fikcyjne postacie z ekranu zamiast prawdziwych ludzi, prawda?

Prawda?

W takiej argumentacji kryje się pewne interesujące założenie. Nie po to jednak od niej zaczynam, aby skończyć na przekonywaniu Was o szkodliwości gier komputerowych czy gier wideo. Zamierzam tylko pokazać owo założenie co do natury agresji, które w dużym stopniu ukierunkowuje nasz sposób myślenia o brutalności na ekranie. Następnie chcę przedstawić inną możliwość (jedną z wielu) postrzegania tzw. agresywnych gier z punktu widzenia psychologii. Mam nadzieję, że dzięki temu będzie nam odrobinę łatwiej zrozumieć argumenty przeciwników przemocy w grach komputerowych – niezależnie od tego, czy będziemy się z nimi zgadzać, czy nie.

Rozładować napięcie

Założenie, o którym wspomniałem, wygląda tak: spotykane przez nas problemy i ponoszone porażki mogą wywoływać frustrację. Jej nagromadzenie nie tylko jest nieprzyjemne, ale też na dłuższą metę grozi różnymi negatywnymi konsekwencjami. Jeżeli jednak rozładujemy napięcie – na przykład za pomocą szeroko pojmowanej agresji – frustracja mija i przez pewien czas wszystko jest w porządku.

(Niekiedy pojawia się też pogląd, że agresja narasta spontanicznie, podobnie jak np. pobudzenie seksualne. W takim ujęciu nie musimy być czymkolwiek sfrustrowani, wystarczy sam upływ czasu – odpowiednio długi okres bez rozładowania negatywnych emocji. Sposób radzenia sobie z napięciem jest jednak w obu wypadkach taki sam).

Fot. Paul Walker; Flickr (CC by SA)

Oto przykład. Przyjmijmy, że we wściekłość wpędziło nas zachowanie szefa w pracy. Włączamy wtedy komputer bądź konsolę i strzelamy, strzelamy, strzelamy (niektórzy mogą sobie przy tym wyobrażać, że przeciwnicy mają twarz szefa). Tak czy inaczej, gdy nazajutrz ponownie idziemy do pracy, jesteśmy już uspokojeni i co najwyżej uśmiechamy się złośliwie w duszy. Dobrze, że mamy komputer, bo w innym wypadku chyba byśmy nie wytrzymali.

„Nie wytrzymalibyśmy”, to znaczy? Warto podkreślić, że gdy psychologowie mówią o agresji, nie mają na myśli wyłącznie strzelania do ludzi. Dość typowymi agresywnymi reakcjami (wywołanymi w tym wypadku przez przedłużający się stres i silne uczucia gniewu czy złości) mogą być: nawrzeszczenie na kogoś, odepchnięcie, świadome powiedzenie czegoś bolesnego.

Zaryzykuję hipotezę, że przedstawiony powyżej sposób pojmowania ludzkiej agresji jest obecnie najbardziej rozpowszechniony. Ma on pewne podstawy i nie sugeruję, że należy go całkowicie odrzucić. Niemniej jednak współczesna psychologia opracowała również inne koncepcje i aby otrzymać pełniejszy obraz, warto je wziąć pod uwagę. Poniżej zaprezentuję tylko jedną z nich – teorię warunkowania Burrhusa Skinnera – i pokażę, jak można ją połączyć z teorią frustracji, aby powiedzieć nieco więcej o tzw. brutalnych grach komputerowych.

Nagradzane – utrwalane

Według Skinnera naszym postępowaniem kierują nagrody i kary. Gdy określone zachowanie przynosi (z punktu widzenia danej osoby) dodatnie efekty, utrwala się i przypuszczalnie będzie powtarzane, co zmniejsza zarazem prawdopodobieństwo zachowania się w inny sposób. Innymi słowy, jeżeli jakaś strzelanka pozwoliła mi skutecznie wyładować złość na szefa, to rosną szanse, że następnym razem znowu włączę tę grę, zamiast np. pójść na siłownię albo wybrać inną formę wysiłku fizycznego.

Oczywiście, kiedy gramy okazjonalnie, nie ma zapewne powodu do niepokoju. Zdarzają się jednak sytuacje, w których ekranowa agresja utrwala się jako główny sposób radzenia sobie z napięciem czy frustracją, kosztem wszelkich innych metod. Na dłuższą metę nie jest to zdrowe, bo przecież nie zawsze mamy pod ręką komputer. Jeżeli nie wyrobiliśmy sobie zawczasu innych nawyków (od głębokich wdechów do biegania po parku), to w niektórych sytuacjach znacznie trudniej będzie nam się powstrzymać przed agresywnym zachowaniem. Dlatego Skinner mógłby powiedzieć, że warto dbać nie tylko o samo rozładowanie napięcia; dobrze jest również wyćwiczyć różne sposoby radzenia sobie z nim.

Trzeba tu jeszcze dodać, że gry są z reguły „nagradzające” same w sobie, a to powiększa wskazane przed chwilą ryzyko. O niektórych przyczynach atrakcyjności gier wideo pisałem w poprzednim tekście . Nie ma zresztą chyba nic odkrywczego w stwierdzeniu, że łatwiej przesadzić z grami niż z głębokim oddychaniem.

To co z tym graniem?

Tak jak pisałem, nie mam zamiaru Was przekonywać, że tzw. brutalne gry wideo są szkodliwe. Zamiast tego chciałem tylko na jednym z możliwych przykładów pokazać złożoność zjawiska, które wymyka się prostym wytłumaczeniom. Ani bowiem sam fakt rozładowania napięcia, ani żadne inne pojedyncze następstwo grania nie pozwala wyciągać jednoznacznych wniosków.

Jeżeli więc ktoś stwierdza: „Gry komputerowe mają pozytywne skutki, bo X” (gdzie X to pojedynczy, izolowany efekt grania), to warto się nad tym dłużej zastanowić, nawet gdy w głębi duszy chętnie przyznalibyśmy mu rację. Bo przecież do słusznej podejrzliwości względem zdania odwrotnego („Gry komputerowe mają negatywne skutki, bo Y”) nie muszę Was raczej przekonywać.

Stanisław Krawczyk

Polecamy także:

Jeszcze jeden poziom

Gry na poważnie, czyli na czym polega „serious gaming”?