Gry w świecie, gry we mnie

Na początku września wraz z przyjacielem rozmawialiśmy z pracowniczką pewnego parku narodowego. Konwersacja okazało się bardzo owocna, dowiedzieliśmy się wiele o dawnych mieszkańcach okolicy i aż szkoda nam było się rozstawać z miłą strażniczką. Kiedy już poszliśmy dalej, Wojtek powiedział: „Szkoda, że nie zapytaliśmy pani, czy nie przyłączy się do drużyny”.

Parę miesięcy wcześniej siedziałem w jednej z warszawskich kawiarni na nieoficjalnym podsumowaniu pewnych zajęć. W którymś momencie ktoś napomknął o doświadczeniach z Baldur’s Gate II, a dalej rzecz potoczyła się już sama. Jakże wzmocniło się moje poczucie więzi z nieznanym mi dotąd prawie wcale kolegą z grupy, gdy opowiadaliśmy sobie z entuzjazmem o godzinach spędzonych przed ekranem, o dialogach bohaterów przyłączonych do drużyny i o najlepszej kombinacji klas postaci! (Czy ktoś wątpi, że tą ostatnią jest kensai, który przekwalifikował się na maga?).

Cała rzecz była bliska powtórzenia kilka dni temu, podczas imprezy urodzinowej u znajomej. Tym razem inne tematy przeważyły, ale mało brakowało. Nic to, w końcu i tak podczas wspomnianej wycieczki z Wojtkiem roztrząsaliśmy kwestię tworzenia postaci w Cieniach Amn przez wiele godzin. Uroczą pointą była opinia koleżanki, u której mieliśmy okazję nocować: „Przecież to chyba się nie zdarza, żeby ludzie rozmawiali w ten sposób o grach komputerowych”. A jednak się zdarza! W dodatku Baldur’s Gate II nie jest jedynym tytułem, jaki można tutaj przywołać – pewnie bez trudu wskazalibyście podobne historie związane z innymi grami.

Jeszcze kilka, kilkanaście lat temu pytaliśmy ludzi o przeczytane książki i obejrzane filmy, ale nie o ukończone gry. Te ostatnie dopiero niedawno wkroczyły w naszą codzienność, przekraczając granice branżowych czasopism oraz tematycznych forów internetowych i trafiając na wycieczki, spotkania słabo znających się studentów i przyjęcia urodzinowe, gdzie stały się tematem rozmów i przedmiotem nieoczekiwanych skojarzeń. Nietrudno dziś spotkać osobę, której głos Piotra Fronczewskiego nie przywodzi na myśl Pana Kleksa, lecz nieśmiertelny komunikat: „Przed wyruszeniem w drogę należy zebrać drużynę”. Dla wielu z nas wszystko to jest już częścią zwyczajnego życia, jaką nieczęsto poddajemy refleksji, podobnie jak rzadko zastanawiamy się nad porannym rytuałem gazety i herbaty. Nie zaszkodzi jednak zapytać: czy te zjawiska mogą powiedzieć nam coś ważnego o współczesnej kulturze?

Zmieńmy na chwilę perspektywę i spójrzmy na rzeczywistość z lotu ptaka. Przypomnimy sobie wtedy, że Starcraft w Korei Południowej jest niemal sportem narodowym, ogromne rzesze ludzi na całym świecie grają w proste aplikacje na Facebooku (liczba aktywnych graczy CityVille jest większa niż populacja Niemiec), a o grach MMORPG chyba nie trzeba nawet wspominać. Co więcej, współczesne gry komputerowe inspirują bardzo poważne projekty; wystarczy przywołać starania osób posługujących się hasłem gamification, które oznacza modyfikowanie rzeczywistości na wzór gier. Niedawno ukazała się ważna książka Jane McGonigal na ten temat: Reality is Broken, w Polsce zaś termin „grywalizacja” promuje Paweł Tkaczyk.

Uzasadniona wydaje się teza, iż wymienione fakty nie są kwestią przypadku, tylko oznaką (a może przyczyną?) głębszych przemian kulturowych. Ogólnie mówiąc, gry i zabawy nie są dzisiaj jedynie źródłem rozrywki; wiele z nich coraz trudniej odgraniczyć od innych dziedzin ludzkiej aktywności, takich jak chociażby praca. Co bowiem właściwie robi zawodowy gracz Counter-Strike’a albo nastoletni game farmer w Chinach, każdego dnia spędzający przy danej grze długie godziny? Tradycyjne kategorie – na przykład właściwe dawnej psychologii rozwojowej rozróżnienie między pracą, nauką i zabawą – nie wystarczają do opisu takiego świata. Szerzą się zatem nowe terminy podkreślające hybrydyczną naturę rzeczywistości, takie jak edutainment (pół rozrywka, pół edukacja) lub infotainment (informacja połączona z zabawą).

Przedstawione zjawiska są przejawami procesu, który przez odniesienie do łacińskiego słowa ludus („gra”) można nazwać uludycznieniem rzeczywistości, czyli nasyceniem różnych sfer życia przez rozrywki, gry i zabawy. Na proces ten możemy patrzeć niejako z góry, przyglądając się przemianom społecznym, ekonomicznym, technologicznym bądź medialnym; tak właśnie robiliśmy do tej pory. Powróćmy jednak do mikroskali, zapoczątkowanej przez wcześniejsze anegdoty o Baldur’s Gate II, i zastanówmy się nad punktem widzenia pojedynczego gracza. Innymi słowy, postawmy pytanie: co się w nas zmienia wraz z ekspansją gier komputerowych?

Pierwsza taka zmiana wiąże się z emocjami. Jeżeli przypadkowa wzmianka o grze komputerowej może się przerodzić w pasjonującą wymianę opinii i doświadczeń, to najwidoczniej niektóre ze wspomnień nabytych podczas grania pozostają żywe, nawet jeśli przez całe lata do nich nie wracamy. Dotyczy to w szczególności tytułów pokoleniowych, na długi czas definiujących jakąś odmianę elektronicznej rozrywki na potrzeby graczy w zbliżonym wieku (cykl Baldur’s Gate, dwa pierwsze Fallouty i Diablo to dobre przykłady). Niejeden z was pamięta też pewnie błądzenie po sieci w półświadomym poszukiwaniu informacji o ukończonym kiedyś tytule, atrakcyjne z niewiadomego powodu. Być może jedną z przyczyn są właśnie miłe uczucia skojarzone z daną grą w naszej pamięci emocjonalnej, ożywające na nowo w trakcie surfowania.

Pod wpływem grania (i późniejszej obróbki związanych z nim doświadczeń w naszych mózgach) zachodzą również zmiany poznawcze, widoczne między innymi w żartobliwych skojarzeniach. Przyłączanie spotkanych osób do drużyny, drzewko umiejętności („Rozpiszę ci rzeczy, które masz przeczytać, zanim będziesz mógł przejść do następnych gałęzi”), patchowanie świata 1.0 („Gdybym to ja był programistą, ludzie o wiele szybciej zdobywaliby kolejne poziomy doświadczenia”)… To, że potrafimy wymyślać takie rzeczy – i że nas one śmieszą, by na moment powrócić do sfery emocjonalnej – dobitnie świadczy o tym, iż język gier komputerowych staje się w jakiejś mierze sposobem opisu świata. W dodatku nawiązania tego rodzaju spełniają cenną funkcję komunikacyjną, tworząc dobrą atmosferę w grupie i ułatwiając opisywanie pewnych zagadnień przy użyciu poręcznych metafor. (Polecam!).

Kwestia trzecia ? to sposób spędzania czasu. Gdyby każdemu z nas przyszło podliczyć, ile godzin dziennie spędza na graniu lub czynnościach pochodnych (wymienię przykładowo: bezpośrednie lub internetowe rozmowy o grach, czytanie i komentowanie recenzji bądź wpisów blogowych, prokrastynacyjne wędrówki po sieci), wyniki zapewne mogłyby niektórych zdziwić. Można powiedzieć, że gry komputerowe kształtują częściowo nasz styl życia; to między innymi dzięki nim określamy, z czego zrezygnować, a na co w ciągu dnia przeznaczyć czas.

Emocje, skojarzenia i styl życia nie pozostają bez wpływu na nasze znajomości. Zbliżone wspomnienia, wspólny śmiech z żartów hermetycznych dla niegraczy, spędzanie czasu w podobny sposób – wszystko to sprzyja tworzeniu więzi społecznych. Jakieś znaczenie ma też to, że w świadomości dużej części Polaków gry komputerowe wciąż chyba lokują się niżej od tak zwanej kultury wysokiej (opery, teatru, klasyki literackiej, czasem kina). Graczy może więc łączyć poczucie wspólnego zajmowania się rozrywką ocenianą przez innych jako niewłaściwa – dość podobnie jak w subkulturach. Równocześnie zachodzi efekt dodatniego sprzężenia zwrotnego: obracając się w kręgu graczy, nabieramy nowych doświadczeń związanych z grami komputerowymi, utrwalamy stare wspomnienia i skojarzenia, a ponadto coraz większa część naszego dnia w ten czy inny sposób wiąże się z grami.

W ostatecznym rachunku można mówić tym, że na podstawie gier komputerowych tworzymy pewną część swojej tożsamości, czyli głębokiego, nie w pełni uświadamianego obrazu siebie, własnych wartości i miejsca w świecie. Oczywiście nie należy przeceniać wagi tego procesu – domyślam się, że większość czytelników niniejszego tekstu definiuje siebie najpierw jako Polaków, mężczyzn, studentów, a dopiero potem ewentualnie jako graczy. Sądzę jednak, że mimo to dobrze jest się zastanawiać nad rolą, którą gry komputerowe odgrywają w naszym życiu, a także w całej współczesnej kulturze. Mam nadzieję, że ten artykuł wam w tym pomoże.

Stanisław Krawczyk