Deus Ex polemicznie

Deus Ex komputer

Twórcy nowego Deus Exa, jednej z najbardziej wyczekiwanych gier nie tylko tego roku, ale może i całej dekady, dokonali nie byle jakiego wyczynu – skutecznie zmierzyli się ze (stworzoną zresztą przez siebie) legendą. Może i banał, ale uzasadniony – w dziesiątkach recenzji, które z pewnością już czytaliście, często pojawia się niewątpliwie słuszny zarzut o wtórność Buntu Ludzkości wobec oryginału. Eidos, podchodząc „na kolanach” do swojego wielkiego dzieła okazało się nad wyraz zachowawcze, dając nam w zasadzie tę samą grę, w której w miarę nowoczesna grafika i zaimplementowany system osiągnięć to jedyne w miarę nowe (powtarzam – względem oryginału) rozwiązania.

Zanim jednak konserwatyzm tytułu uznamy za jego największą wadę, pozwolę sobie zgłosić dwie wątpliwości. Po pierwsze, Eidos postanowiło, inaczej niż bardzo wielu innych deweloperów, zrobić grę nie dla siebie, lecz dla fanów – dziś oczywiście wszystkim nam się wydaje, że była to najbardziej bezpieczna ze wszystkich opcji, ale jeszcze rok temu nie musiało to być aż tak oczywiste. Po drugie, czy chcielibyście, by Bunt Ludzkości, przełamując stworzone przez siebie schematy, okazał się w konsekwencji czymś podobnym do ostatniej, niewątpliwie innowacyjnej odsłony Splinter Cell?

To, co przede wszystkim wyróżnia Dues Ex na tle innych, współczesnych tytułów to kompletny obraz świata przedstawionego.  Słusznie mój Znakomity Kolega (z którym będę trochę w niniejszym tekście polemizował) zwrócił uwagę, że świat ten, wobec niespełnienia pesymistycznego cyberpunkowego proroctwa, jest raczej alternatywny niż futurystyczny, choć wyjątkowo mocne zakotwiczenie w politycznych, społecznych, ekonomicznych warunkach naszej rzeczywistości może tej tezie przeczyć. Informacje o tym, czym jest świat Deus Ex podawane są nam nie wprost; duża część z nich dostępna jest tylko dla tych, którzy zgodnie z RPG-owym paradygmatem zaglądają w każdą, dostępną nam  wirtualną dziurę. Przekazy mediów, znajdowane przez nas e-booki i palmtopy, korespondencja w pracowicie hackowanych przez nas komputerach, rozmowy z NPC-ami – wszystko to tworzy zwarty i logiczny (choć wymagający jednak „zawieszenia niewiary”) obraz rzeczywistość, w jakiej żyje Adam Jensen – tym bardziej wyraźny, im dogłębniej ją badamy.

Czasem szczegół – choćby znalezione w nierozpakowanym pudle zdjęcie ukochanej z psem, uśpionym podczas rekonwalescencji Jensena przez jego przyjaciół – potrafi wydobyć niezwykły nastrój opowieści, umiejscowić bohatera w innym niż bohatersko-hackerski kontekście; z kolei wydobyta z komputera wiadomość o fortyfikowaniu amerykańsko-kanadyjskiej granicy i starciach Królewskiej Konnej z nielegalnymi emigrantami z USA jest zarówno zabawną manifestacją patriotyzmu pracowników montrealskiego studia, jak i elementem budowania tła opowieści. Warto tu też wspomnieć o drobnych niespodziankach, jakie dla bardziej uważnych graczy pozostawiono w różnych miejscach, na przykład liście funkcjonariuszy, odkrytej w policyjnym komputerze: Dick, Deckard, Gibson… Cały obraz nie jest jednak ani trochę zabawny – zadymiony, industrialny świat Deus Ex przypomina ponurą przestrzeń Trylogii Ciagu; Chiny jako jego centrum odwołują się zarówno do współczesnych lęków białego człowieka, jak i do wizji Gibsona – nie ma w grze lepszej wizualizacji chińskiej potęgi niż rejsowe odrzutowce latające wewnątrz rozrastającego się wzwyż Heng Sha. (Na marginesie – czy nie uważacie, że „malowane” tła w Buncie Ludzkości są świadomym ukłonem grafików Eidos dla pierwszej części DE?)

Łączona mechanika (że zacytuję Znakomitego Kolegę) strzelanko-skradanko-erpegowa została świetnie dopracowana. Zaskoczyła mnie zwłaszcza niemal FPS-owa łatwość strzelania, zwykle najbardziej kulawy element nawet nowoczesnych RPG (o pierwszym Deus Ex nie wspominając), pozwalająca na niemal doskonałą kontrolę nad postacią w bardziej gorących momentach.

Element skradanki, szczególnie w połączeniu z prawie zawsze występującą możliwością szukania innej drogi przejścia, jest chyba najbardziej emocjonujący. Ale tu uwaga – stosując zbyt często tę część mechaniki, wpadamy w pułapkę zastawiona na nas przez twórców (osiągnięcia) i legendę pierwszego Deus EX (gry, którą można przejść bez jednego strzału). Móc można, tylko że z punktu widzenia sterowanej przez nas postaci, jest to czasem i bez sensu, i całkowicie niewiarygodne.   

Z pewnością ostatnia, RPG-owa część mechanicznej układanki jest najistotniejsza dla gry. I nie chodzi tu o jej najbardziej oczywiste elementy – rozwój postaci, upgrade broni czy możliwość wykonywania questów, ale o kilka wyborów, które mają wpływ nie tylko na rozwój opowiadanej historii, ale też i na samą rozgrywkę. Jest tu na przykład sytuacja, w której pozornie mało ważna decyzja (jej konsekwencje są ukryte przed graczem przechodzącym Bunt Ludzkości po raz pierwszy) podjęta przez Jensena będzie miała bezpośredni wpływ na sposób walki z jednym z bossów. W innym miejscu opcjonalny trud uratowania ważnej dla bohatera postaci i związana z nim konieczność zużycia sporej części skrupulatnie gromadzonego ekwipunku może u graczy poddających się immersji wpłynąć zasadniczo, po prostu z powodu odczuwanych emocji, na zmianę stylu gry (wiem, że to dość zawiłe, ale bardzo staram się nie spoilerować – kto grał, zrozumie, kto nie grał, będzie miał niespodziankę). 

To, co moim zdaniem jest najdoskonalszą częścią pomysłu na Dues Ex, jest również wynikiem połączonego z kilku mechanik gameplayu – to właśnie dzięki nim, mimo (dość) liniowej struktury, gra daje nam niespotykane gdzie indziej poczucie wolności wyboru – podobnie jak w pierwszej części, miałem tu wrażenie, że nad każdym poziomem pracowały co najmniej dwa osobne zespoły level designerów tworzące alternatywne względem siebie drogi przejścia.

Przy całej swej doskonałości nowy Deus Ex nie jest – zapewne właśnie z powodu przyciasnego kostiumu zamierzonej wtórności – dziełem, które potrafi stworzyć iluzję doskonałą. Logika rozgrywki wymusza tu rozwiązania nielogiczne właśnie. Słusznie Autor pierwszej recenzji zwrócił uwagę na niezrozumiałą z punktu widzenia zdrowego rozsądku niemożność wykonania rzeczy tak banalnych, jak choćby uzupełnienie amunicji w siedzibie Sarif Industries. Ze swej strony dorzucę tylko jeden przykład growego absurdu – dla Adama Jensena, prawdopodobnie najlepiej wyposażonego antyterrorysty świata, najtrudniej dostępną rzeczą jest… batonik energetyczny.

Deus Ex, oddzielony od precyzyjnej i doskonale zaplanowanej wizji świata gry, ukazuje nam się jako fabularnie niewiele ponad przeciętny. Postać głównego bohatera, inaczej niż w promocyjnych trailerach, wydaje się pogodzona ze swoja odmiennością (tylko zbite lustro sugeruje nam coś innego), osobiste motywacje Jensena schodzą na plan dalszy wobec konieczności wyboru broni i amunicji, scenariuszowe „zmartwychwstanie” ważnej postaci nie jest żadnym zaskoczeniem – tu naprawdę nie znajdziemy niczego nowego. Wreszcie – ostatni poziom, rozwleczony do niemożliwości i zakończony najdziwniejszą i absolutnie niesatysfakcjonującą walką w grze – nie porusza i nie ekscytuje, ale zwyczajnie nuży. Zdecydowana kompresja tego fragmentu z pewnością dobrze by wpłynęła na odbiór całości.

Przychodzi wreszcie moment na zmierzenie się z końcowa tezą mojego Niezwykle Kompetentnego Kolegi – przesłanie gry nie dotyczy moim zdaniem kwestii sensowności lub bezsensu postępu (który zresztą i w Deus Ex i w rzeczywistym dla nas świecie nabiera cech dogmatycznej religii stając się celem samym w sobie, bez pytania o ewentualne skutki), lecz rzeczy, w przeciwieństwie do augmentacji, absolutnie realnej tu i teraz. Dla mnie najważniejszym ostrzeżeniem jest (znów kłania się Gibson) obecność autonomicznej SI, spersonifikowanej (SPOILER, SPOILER!!) pod postacią Elizy Cassan (stylizowanej na Shodan i wyzwolonej z poddaństwa wobec ludzi brutalną ingerencją Jensena), której powołaniem jest szerzenie globalnej, medialnej manipulacji ludzkimi nastrojami, poglądami a w konsekwencji przyzwoleniem na takie lub inne działanie rządów i ponadnarodowych korporacji.

Ale czy sam fakt, że spieramy się o przesłanie czegoś tak pozornie błahego jak Gra Wideo, nie świadczy o jej wielkości? Z pewnością o Deus Ex: Human Revolution pamiętać będziemy jeszcze długo.

Jan M. Długosz

Deus Ex: Human Revolution – recenzja bardzo stronnicza