Czy POLITYKA powinna wręczać Paszport za gry wideo?

Z ciekawością czytam podsumowanie Paszportów POLITYKI 2014 Bartka Chacińskiego: „Wiele osób marzy o twardych podziałach na kulturę wyższą i niższą. Ale na pewno nie artyści.”. Może warto, aby wedle podobnych kryteriów pomyślała także Kapituła i dodała do sześciu żelaznych kategorii siódmą, która chcąc nie chcąc staje się kulturalną wizytówką naszego kraju?

Gry wideo to globalne zjawisko kulturalne – już dawno zostawiające w tyle nie tylko tradycyjne znaczenie słowa „gra”, ale wyjątkowo mocno zacierające tradycyjne podziały w sztuce.

Gra wideo nie tylko wirtualne szachy czy żołnierzyki, jak chcieliby niektórzy, najczęściej mający z tą dziedziną kontakt powierzchowny. Aby powstała wybitna produkcja interaktywna, potrzebne jest zderzenie sztuk wizualnych, muzyki, literatury, często elementów sztuki filmowej i teatralnej. Być może właśnie tu leży aktualna semantyka słowa „gra” w kontekście formy ekspresji – jako rozgrywka między tradycyjnymi mediami, między technologicznym rzemiosłem a artystyczną dowolnością. W grach wideo zacierają się zarówno pionowe podziały kultury na wysoką i popularną, jak i podziały poziome – między dziedzinami wyrazu.

Równocześnie istnieje spajający je pierwiastek unikalny – element performatywny, przekazany publiczności z rąk artysty. Myli się ten, kto uważa, że dobrą grę można po prostu skleić ze znakomitych dzieł sztuki innych dziedzin. Nie obejdzie się bez „boskiej cząstki” – systemu interakcji zaprojektowanego przez autora – przestrzeni danej odbiorcy, zależnej od intencji twórcy. Dopiero ona jest w stanie nadać grom niezbędną jak w każdej dziedzinie ekspresji wiarygodność.

Nie przypadkiem o grach wideo jako wyjątkowym środku wyrazu wypowiadali się twórcy tak różni jak Peter Gabriel, Tent Reznor, Harlan Ellison, Neil Gaiman, Guillermo del Toro, Darren Aronofsky, a w Polsce Sławomir Mrożek, Zdzisław Beksiński i… nagrodzony tegorocznym Paszportem Zygmunt Miłoszewski, przez lata piszący o grach na łamach „Newsweeka” i serwisu Polygamia.

Ale nie autorytety z zewnątrz są najważniejsze. Kluczowe są często szerzej nieznane postacie autorów gier. Poznajmy ich! Polska staje się krajem piekielnie szybko rozwijającego się środowiska twórców gier. Aprobowane jest to już nie tylko wśród zagranicznych nabywców i na poziomie oficjalnych prezentów dla ważnych polityków zza granicy – w 2014 roku polskie tytuły wyraźnie przekroczyły smugę cienia dzielącą rozrywkę nastawioną na komercyjny zysk i tę, która celuje przede wszystkim w wywołanie wartościowych, głębokich doznań. Bardziej zauważyły to media światowe niż krajowe. To właśnie teraz polscy twórcy ambitniejszych, nowatorskich gier potrzebują wsparcia.

Presja, aby tworzyć utwory komercyjne na masowe potrzeby, jest w tym środowisku ogromna. Gra wideo z równą łatwością, co zachwycać i wzbogacać poprzez doświadczanie, może przywiązywać i ograniczać. Reprezentanci tej drugiej strony będą jej bronić jak alkoholik ostatniej butelki samogonu, i będą w tym skuteczni. Są od niej w różny sposób uzależnieni – finansowo, psychologicznie. Potrzebne są sposoby nagradzania tych autorów, którzy są w stanie wykorzystać piękniejszą stronę sztuki interaktywnej. Coś, co da im znać, że są potrzebni, że ich działalność, choć nie zawsze przynosi zadowalające zyski, liczy się. Dla nich nagrody w Polsce nie ma.

Można zapytać o konkrety – kto miałby zostać nominowany? Autorstwo gier wideo jest często bardziej rozproszone niż w tradycyjnych dziedzinach – co jest potwierdzeniem multidyscyplinarności. Nagrodzone powinny być studia tworzące gry, które wyłonią liderów mogących je reprezentować. Paszporty POLITYKI w kategoriach muzyka czy sztuki wizualne były już wielokrotnie przyznawane zespołom czy grupom.

Kto miałby nominować? Znajdą się, choć z trudem, znający się na rzeczy dziennikarze, obeznani jednocześnie z innymi dziedzinami kultury – dwie-trzy osoby z mediów głównonurtowych, kilku ambitniejszych redaktorów z portali branżowych. Drugi składnik może stanowić środowisko groznawców. Na uczelniach m.in. w Bydgoszczy, Krakowie, Warszawie istnieją zespoły naukowe badające gry oraz kształcące w analizie i projektowaniu nowych mediów, część zgromadzona wokół Polskiego Towarzystwa Badania Gier.

O ile w przypadku komiksu, serialu czy tańca wybitne dokonania łatwiej zakwalifikować do literatury, filmu czy sztuk wizualnych (co już się dzieje w przypadku komiksu, choć być może to właśnie komiks najbardziej obok gier zasługuje na odrębną kategorię), o tyle gry wideo są tak pojemne, że często trudno wyznaczyć dominującą tradycyjną dziedzinę.

W tekście przedstawiającym tegorocznych nominowanych do Paszportów Zdzisław Pietrasik napisał: „Najambitniejsi często muszą szukać schronienia w niszy, ale warto wykonać trud, by ich tam odnaleźć, co jest zadaniem dla odbiorcy, ale także dla krytyki”.

Pytanie, czy wpływowym krytykom uda się odnaleźć nie tylko nisze, a całą dziedzinę polskiej kultury, wpływającą na społeczeństwo, której teoria nie jest wyłożona i uzasadniona w podręcznikach, a wykuwa się tu i teraz. I teraz można o nią zadbać.