Szach i kot

Jak wyobrażamy sobie grę o amerykańskim zamachu stanu w Iranie z 1953 roku? Na pewno to dobry materiał na thriller szpiegowski z elementami skradanki. Można by również zrobić przygodową grę akcji, skoro oddelegowany do tej operacji agent Kermit Roosevelt nazywany był amerykańskim Jamesem Bondem, mimo że w odróżnieniu od swego filmowego odpowiednika posługiwał się głównie korupcją i manipulacją, a nie elektronicznymi gadżetami. Znalazłoby się też miejsce na rozgrywkę ekonomiczną, wszak u źródeł konfliktu leżało zamknięcie Brytyjczykom kurka z ropą na skutek nacjonalizacji przemysłu naftowego w Iranie.

Peter Brinson i Kurosh ValaNejad nie wykorzystali żadnego z tych pomysłów, ujmując temat w bardziej oryginalny sposób. Bohaterem The Cat and the Coup uczynili obalonego w zamachu premiera Iranu, doktora Mohammada Mossadegha. Nie pozwolą nam jednak kierować jego postacią bezpośrednio. W porę zdali sobie sprawę, że powierzenie graczowi roli uczestnika wydarzeń otworzyłoby furtkę do alternatywnej wersji historii, a nie o to im chodziło. Ich celem było uświadomienie odbiorcy, co wydarzyło się  n a p r a w d ę.

W rezultacie sterujemy… kotem premiera. Żeby było śmieszniej, pierwotnie Brinson przymierzał się do wyrażenia refleksji historiozoficznej za pomocą kota podróżującego w czasie i wcielającego się w pupili różnych władców i tyranów, np. kota Kleopatry, Hitlera czy Noriegi. Zrezygnował z tego pomysłu (osobiście żałuję), gdy uświadomił sobie, że wnioski ogólniejsze da się wysnuć także na podstawie wycinka historii. Interwencję CIA w Iranie wybrał ze względu na rozrachunkowy charakter tego tematu, nieobecnego w powszechnej świadomości amerykańskiego społeczeństwa. Przypomniane w grze fakty nie powinny natomiast zaskakiwać polskiego odbiorcy, a i postać Mossadegha nie jest nam całkiem obca. Sporo miejsca poświęcił mu już Ryszard Kapuściński w Szachinszachu, i to na długo przed udostępnieniem materiałów CIA na ten temat.

Czytając wydanie pozbawione ilustracji, jeszcze w czasach sprzed ery internetu, mogłam sobie tylko wyobrażać opisywane w książce „dagerotypy”. Jak pamiętamy, Kapuściński wychodzi od zgromadzonych zdjęć, taśm z wywiadami, oglądanych programów telewizyjnych, które to materiały audio-wizualne filtruje przez własne  s ł o w a.  Przyznaję, że dopiero dzięki „The Cat and the Coup” obejrzałam własnymi oczami kilka opisywanych przez niego fotografii – jedne rozpoznając w grze, inne odnajdując w internecie. Z drugiej strony obserwowałam, jak ponowna lektura wzbogaca moje doświadczenie gry, a czytane równolegle z rozgrywką rozdziały stają się komentarzem do niej, a nawet w pewnym sensie jej częścią. Oto przykład: jedno z omawianych przez Kapuścińskiego zdjęć odnalezione na baryłkach z ropą.

„Doktor [Mossadegh] opuszcza parlament niesiony na ramionach rozradowanego tłumu. Jest uśmiechnięty, prawa ręka wyciągnięta w górę pozdrawia ludzi. Trzy dni wcześniej, 28 kwietnia 1951, został premierem, a dzisiaj parlament uchwalił jego projekt ustawy o nacjonalizacji ropy naftowej. Musimy wczuć się w atmosferę tamtej epoki, gdyż świat od tego czasu bardzo się zmienił. W tamtych latach zdobyć się na podobny czyn, jakiego dokonał Mossadegh, równało się nagłemu, nieoczekiwanemu zrzuceniu bomby na Londyn czy Waszyngton (…) Własność kolonialna była naprawdę wartością świętą, była niedotykalnym tabu. Ale owego dnia, którego podniosły nastrój odbija się na wszystkich twarzach widocznych na fotografii, Irańczycy jeszcze nie wiedzą, że popełnili zbrodnię i że będą musieli odcierpieć dotkliwą karę.” [R. Kapuściński, Szachinszach, Warszawa 2008]

„The Cat and the Coup” zalicza się do tzw. gier dokumentalnych, ale  t e k s t u  jest w niej niewiele, zaledwie kilka etykiet lokacji w formie nagłówków prasowych. To świadomy zabieg; Brinson zdaje sobie sprawę, że wybrane przez niego medium bardziej oddziałuje   o b r a z e m    i     m u z y k ą   niż słowem pisanym.  Wysyła zatem sygnał, skondensowany komunikat, licząc na aktywność gracza, który sobie wyczyta lub wyszpera w internecie dalsze szczegóły. Jeśli odbiorca podejmie to wyzwanie, jego działania w poszukiwaniu prawdy o zamachu, choć nieobowiązkowe i nie należące do immanentnych składników gry, można będzie uznać za swego rodzaju fakultatywną rozgrywkę rozszerzoną.

W najbardziej oczywistym sensie interakcja polega tutaj na rozwiązaniu kilku prostych zagadek opartych na prawach fizyki, tak by kot wraz z premierem przemieścili się w przestrzeni gry, a zarazem cofnęli na osi czasu. Ze względu na z góry określone przesłanie, rozgrywka jest linearna, gracz ma bowiem drogą retrospekcji odsłonić przebieg wydarzeń.  Początkowo twórcy rozważali formę platformówki, lecz ostatecznie uznali temat za zbyt poważny, by uzależniać odkrywanie historii od elementów czysto zręcznościowych.

Odbiór gry i zakres naszej w niej aktywności zależy również od indywidualnej wrażliwości na jej stronę wizualną i dźwiękową. Oprawę graficzną tworzą kolaże złożone z wycinków gazet, komiksów politycznych oraz ilustracji utrzymanych w estetyce tradycyjnych perskich miniatur. Można je potraktować wyłącznie jako dekoracyjne tło, warto jednak spojrzeć na nie przez szkło powiększające i dostrzec detale. Tam wszędzie coś się dzieje, bo podobnie jak nie znający perspektywy starzy mistrzowie, ValaNejad stosuje swego rodzaju narrację symultaniczną. Pod względem plastycznym nie jest to dzieło zamknięte i skończone, oczekuje jeszcze na dotyk współtwórcy – gracza. Podążając za kotem, uruchamiamy animacje, wprawiamy statyczną kompozycję w ruch, a zarazem tworzymy nowe kolaże, umieszczając w kadrze wybrane fragmenty tła.

Najbardziej absurdalny komentarz na temat gry znalazłam na pewnym blogu, którego autor radził wyłączyć dźwięk, bo jego zdaniem podkładu muzycznego nie da się długo słuchać. W moim odczuciu  kompozycja Erika Satie w zestawieniu z utworem Nine Inch Nails to jeden z najsilniej oddziałujących emocjonalnie elementów multimedialnego kolażu. De gustibus… Różnie przyjmowana jest też wymowa The Cat and the Coup. Jak było do przewidzenia, już sam wybór tematu odbierany jest jako polityczny. Choć gra zasadniczo skupia się na faktach, zawiera też elementy ich subiektywnej  interpretacji, czego przykładem stosowany w satyrze od wieków zabieg animalizacji, czyli przedstawienie osób jako zwierząt (Truman – królik, Churchill – buldog, Eisenhower – kameleon). Jak przyznają autorzy, nie istnieje dokument w pełni obiektywny. Dokładnie to samo można powiedzieć o odbiorcy. Stąd obok zachwytów pojawiają się w komentarzach kąśliwe uwagi o hagiograficznym charakterze gry lub nawet zarzuty o zaangażowanie polityczne autorów. Rzeczywiście, to niedopuszczalne, by gra wyrażała czyjeś poglądy, zwłaszcza jeśli są sprzeczne z naszymi.

Tetelo

The Cat and the Coup dostępna jest bezpłatnie na stronie autora oraz w serwisie Steam.