„Total War” – gra historyczna?

Czy komputery znają się na historii

Premiera nowego „Total War”, jednego z najbardziej oczekiwanych komputerowych tytułów  tego (i poprzedniego) roku, prowokuje do zastanowienia się nad kwestią faktograficznej i chronologicznej wierności w grach zaliczanych, z różnych powodów, do kategorii „historyczne”. Prowokuje zresztą nie mnie jednego – w ostatnim dodatku kulturalnym do Dziennika „Empire Total War” znalazło się na okładce, a wewnątrz aż trzy artykuły poświęcone nowej grze Creative Assembly. W jednym z tych tekstów Krzysztof Cieślik stawia tezę, że historyczne gry wideo mogą być pomocą naukową oraz źródłem wiedzy o historii.
 
 

Z samą tezą nie sposób się nie zgodzić – medium ma potężny potencjał przekazywania różnych treści, można zatem łatwo sobie wyobrazić program, który doskonale uzupełniałby, a  nawet zastępował, tradycyjny podręcznik historii. Jakie warunki musiałby spełniać taki tytuł? Wydaje się, że są tu dwie możliwości – albo, bez względu na gatunek, absolutną wierność faktografii, albo zaprojektowanie takiego mechanizmu, który – będąc wehikułem historii kontrfaktycznej – umożliwiłby tworzenie alternatywnych, choć opartych o naukowe podstawy, światów. Tylko czy wśród legionu obecnych na rynku gier trudno znajdziemy taką, która mógłby spełnić jeden z tych warunków choćby w podstawowym stopniu?

Najbliższe edukacyjnemu ideałowi są strategie Paradoxu – szwedzkiego studia, producenta doskonałych serii „Europa Universalis” i „Hears of Iron”, obie pozwalające graczom na dość swobodne ingerencje w przedstawiane w nich epoki. Paradox słynie ze skomplikowanych mechanizmów rozgrywki, rzetelności i umieszczenia w swoich programach ogromnej liczby szczegółów (np. w „Hearts of Iron” znajdziemy charakterystyki kilkunastu międzywojennych polskich generałów), dzięki czemu zajmuje z pewnością miejsce lidera wśród producentów gier historycznych.

Z wywołanym do tablicy „Total War” nie jest już tak dobrze. Seria Creative Assembly zasłynęła przede wszystkim z tego, że jako jedyna na rynku w sposób udany zdołała połączyć elementy strategii i RTS-a. Umieszczony w niej mechanizm nie jest nawet w połowie tak skomplikowany jak w produkcjach Paradoxu, „Total War” nie jest też wolny od błędów i uproszczeń, szczególnie irytujących użytkowników posiadających większą niż przeciętną wiedzę historyczną. Doskonałym przykładem może być „Medieval II Total War: Królestwa”, który wzbudził tak gorące sprzeciwy polskiej społeczności graczy – absurdalnie niedoszacowanie jednostek polskiego rycerstwa, nie mówiąc już o przedstawieni jego barwy, herbów i broni, sprawiło, że trudno pisząc o „Total War” użyć lubianego przez fanów słowa „realizm”.

„Empire” niesie ze sobą podobne zafałszowanie – tym razem siła Rzeczypospolitej Obojga Narodów została, jak się wydaje, poważnie przeszacowana. Oba wymienione błędy wynikają z traktowania mapy jako wyznacznika siły państwa – Polska z początków XV wieku wydała się twórcom maleńkim i słabym państwem (szczególnie na tle Litwy), XVIII-wieczna Rzeczypospolita mocarstwem na skalę co najmniej europejską (którym od bitwy pod Połtawą nie była już z pewnością). Tłumaczyć nie trzeba, że w obu wypadkach Creative Assembly pomyliło się dramatycznie.

W dwóch przywołanych tytułach mamy możliwość kreowania świata gry, ale czy można tu mówić o  historii alternatywnej w tym sensie, w jakim rozumieją to pojęcie historycy? Oczywiście nie – stworzono tu tylko możliwość modyfikowania linii dziejów, dając graczom okazję do korzystania z ich inteligencji oraz (szczególnie w przypadku programów Paradoxu) znajomości historii. I tu kryje się pułapka – gdyby współczynniki opisujące siłę państw były zbliżone do rzeczywistych, a linia chronologii przestrzegana, żaden informatyczny skrypt nie miałby najmniejszych szans z żywym graczem (przykładem mogą być zaniżone współczynniki opisujące Polskę w „Hearts of Iron”). Poza wszystkim, mechanizmy imitujący działanie tak skomplikowanego tworu jak państwo, oplecione pajęczyną ekonomicznych, społecznych, naukowych, politycznych i wojskowych zależności są po prostu zbyt skomplikowane dla współczesnych komputerów.

Może zatem zarówno najnowszego „Total War”, jak i „Europy Universalis” używać zgodnie z ich przeznaczeniem, czyli do zabawy, a niezbędną wiedzę historyczną zdobywać w tradycyjny sposób – przede wszystkim z książek pisanych przez wybitnych uczonych. Bo mimo że każdy miał ją w szkole, historia już od czasów Tukidydesa jest nauką zasługującą na traktowanie jej z szacunkiem. My, gracze, też na to zasługujemy.
  
O historyczności programów TPP i FPS, szczególnie tych „dziejących się w realiach drugiej wojny światowej”, pełnych „epickich bitew” pozwolę sobie napisać przy innej okazji.
 

Jan M. Długosz