Osobista historia gier (2): Gabriel Knight wtedy i dziś

Można mieć wątpliwości wobec właśnie wydanej, odnowionej na 20-lecie edycji gry przygodowej „Gabriel Knight: Sins of the Fathers”. Jakim cudem utwór wyglądający nawet w nowej wersji tak niepozornie może cieszyć się estymą jednej z najważniejszych gier wideo w historii? Pozwólcie, że Wam opowiem.

Pecet to było coś. Kiedy w 1994 roku zajrzałem pod otwartą klapę nowego zestawu, moim oczom ukazały się zwoje kabli, błyszczące oporniki, labirynty łączy na płycie głównej – tajemnice, które w poprzednich generacjach komputerów domowych skrywała fabrycznie zamknięta obudowa. Do możliwości błyskawicznego w tamtym czasie zdobywania programów i gier dołączyła wolność modyfikacji sprzętu, rozwijania go w miarę potrzeb.

Potrzeba pojawiła się prawie natychmiast. Obok dyskietek wymienianych z każdym napotkanym człowiekiem – znajomym czy nie – z szerokiego świata napływały wieści o srebrnych płytkach, które podobno pomieszczą więcej niż przeciętny twardy dysk. Namawiam więc rodziców na zakup napędu CD (o podwójnej prędkości!) do kilka miesięcy wcześniej złożonej maszyny. Na start mam pożyczone „7th Guest” i „Rebel Assault”, wizualnie efekt jest piorunujący, choć po kilku dniach muszę gry zwrócić. Już rozumiem, że nadeszła rewolucja – coś, czego nie można po prostu skopiować.

Z musu wracam do dyskietek. Trochę z niesmakiem instaluję nową grę studia Sierra Online, podobno wreszcie łatwiejszą w obsłudze od poznanych jeszcze na Amidze „Police Quest 2” i „Leisure Suit Larry”.

Najpierw dziwaczny sen – kobieta płonie na stosie, jej oprawca płacze – potem nagle wszystko jest normalne, zwyczajna księgarnia, zwyczajna dwójka ludzi, zwyczajna rozmowa – drobne złośliwości, codzienne problemy. Zaraz, zaraz – że jak? Codzienne problemy w grze wideo? Bez akcji, wojen, bez ostrej fantastyki i horroru od pierwszych chwil, bez kpin i mrugania okiem? Po chwili okazuje się, że chodzi o zagadkę kryminalną z mrocznym kultem w tle, ale efekt niespotykanej wiarygodności pozostaje. „A wiesz, że to jest na CD?” – podpowiada ktoś. Czas wyruszyć w teren.

Najpierw kiosk – długo domagam się nieznanego wciąż pisma „Secret Service”, potem jakoś powoli wygrzebuję drobne. „Skończyłeś, młody człowieku?” – pyta czekająca za mną wysoka, elegancka kobieta w jasnym prochowcu. „Co dziś dla pani, pani Agnieszko?” – słyszę, odchodząc i mamrocząc pod nosem jakiś złośliwy komentarz. Dopiero potem dotarło do mnie, jak często widywałem Agnieszkę Osiecką na ulicy Francuskiej na warszawskiej Saskiej Kępie, gdzieś między moim ulubionym kioskiem a jej ulubioną kawiarnią Sax.

Wtedy czym prędzej przewertowałem pismo, natykając się na reklamę – „Jako pierwsi w Polsce zajmujemy się tylko oprogramowaniem na CD”. Jadę na ulicę Wiejską w pobliżu placu Trzech Krzyży i wchodzę do klitki, gdzie widzę dwóch niewiele starszych ode mnie chłopaków. Z siedziby „CD Projekt” wychodzę z – jak się okaże – fatalną „interaktywną encyklopedią” i dwiema wersjami CD świetnych gier: „Dune” i „Gabriel Knight”.

Historię Gabriela kontynuuję już z dodatkiem filmów przerywnikowych w prerederowanym 3D, podkładem głosów znakomitych aktorów – m.in. Tima Curry i Marka Hamilla – bogatszy o dokument z powstawania gry, w niespotykany wcześniej sposób przedstawiający główną autorkę – Jane Jensen. Ale przede wszystkim fascynuje sama interakcja. Przełom w śledztwie i grach wideo następuje bodaj trzeciego dnia historii, gdy między Gabrielem a tajemniczą Malią Gedde pojawia się miłość, pokazana bez znieczuleń, upiększeń i żartów.

W tym samym czasie jako szesnastolatek chłonę książki, filmy, muzykę. I muszę w tym miejscu przeprosić klasyków prozy i poezji, mistrzów kina, wielkich kompozytorów. Bo mimo temperatury uczuć od „Casablanki” po „Blade Runnera”, cudów muzycznych od Chopina po Republikę, uniesień u Hemingwaya i Nabokova czy u niedoścignionej pani Agnieszki z ulicy Francuskiej – to tragiczna miłość Gabriela i Malii, tych dwóch grudek z pikseli, była dla mnie prawdziwsza i ważniejsza.

To była miłość moich czasów, moich przełomów. Nie z narzuconych lektur, kanonów innych pokoleń. Długo można słuchać opowiadań o odwilży lat 50., o szoku zachodniej literatury, którą czytało się całymi nocami. Albo o płytach z jazzem i rockiem, których z czcią nabożną słuchano w mieszkaniu kolegi. Moje pokolenie też miało takie płyty, to były pierwsze CD-ROM-y cudownie hipisowskich dla gier wideo lat 90., kiedy wydawało się, że za parę lat to ho, ho – gry staną na piedestale sztuki. Wysoka cena i niemożność kopiowania wymuszały ciągłe polowanie, pożyczanie, dokładny wybór. A przecież co chwila padały kolejne bariery ekspresji, postęp był namacalny, dział się tu i teraz, w „naszym” nowym środku wyrazu, nie w czyichś wspomnieniach czy w podręczniku.

Dziś sięgając po wznowienie „Gabriela Knighta”, okupione przez autorkę ciężką walką o pieniądze ze zbiórki społecznościwej i prawa do marki, nie mogę oprzeć się wrażeniu deja vu. Znów zwlekam z uruchomieniem gry, przysłuchując się słynnemu motywowi muzycznemu Roberta Holmesa, wałęsam się bez celu po księgarni Gabriela, oglądając każdy szczegół. Choć zdaję sobie sprawę, że dla młodego gracza to musi być tylko „niezła muza”, „przeciętna grafa” i „brak dynamicznej rozgrywki”.

Z zaskakującą łatwością akceptuję poprawioną, ale przecież daleką od należnej klasykowi oprawę wizualną, nowe głosy postaci wymuszone kwestiami organizacyjnymi i ekonomicznymi. Gabriel wciąż z lekkością przeskakuje te bariery. Maniera jego wymowy i zachowania, mogąca dziś być uznana za pozę nadętego mizogina, jest szybko zniesiona ukazaniem wrażliwszej strony, a jego przodkowie, mogący wzbudzać współczesne wątpliwości jako „nieustraszeni łowcy czarownic”, okazują się rozdartymi idealistami. Mimo że to stereotypowe zagrania w scenopisarstwie, wciąż stanowią wzorzec budowy wielowymiarowych, wiarygodnych interaktywnych postaci. Trzeba zdawać sobie sprawę, że przed 20 laty to właśnie one stanowiły przełamanie stereotypów najpopularniejszych gier. Sierra Online, jako jeden z czołowych wtedy producentów, miała możliwość nie tylko odpowiedniego wsparcia technicznego i finansowego odważnych twórców, ale spopularyzowania ich pracy poza zasięg wcześniejszych pionierów – choćby autorów gier tekstowych. W takich okolicznościach ambitne założenia szybko stawały się mainstreamem.

„Gabriel Knight” 1993 w ruchu:

Można zapytać, czy powrót Gabriela jest potrzebny, skoro młodsi mają swoje, inne standardy. Czy nie wystarczy sięgnąć do oryginału, który przecież całkiem godnie się zestarzał? Pamiętajmy, że głównym powodem wznowienia jest nadzieja autorki i jej miłośników na kolejną, czwartą część serii urwanej w roku 1999 wraz z załamaniem popularności gier przygodowych. Problematyczny może być spadek formy pisarskiej Jane Jensen i wybranie jako współpracowników studia Phoenix Online, posługującego się wątpliwą artystycznie manierą estetyczną. Obie te okoliczności doprowadziły do porażki, jaką była tegoroczna premiera gry „Moebius” (choć pamiętajmy też o dobrej „Gray Matter” z 2010), i to one stoją za niektórymi kontrowersyjnymi decyzjami w nowym „Gabrielu”, na czele z zastąpieniem oryginalnego wizerunku bohatera – dojrzałego rudzielca, wersją bliższą trzeciej części serii – odmłodzonego, przylizanego blondyna.

Zwiastun edycji 2014:

Nową wersję gry mogę z czystym sumieniem polecić wielbicielom gier przygodowych, niezależnie od tego, czy znają pierwowzór. Oni najlepiej wyłapią klasyczne i nowe rozwiązania, docenią niezwykłe dopracowanie historyczno-socjologiczne fabuły, ucieszą ich dodatki zza kulis obydwu edycji. Zainteresowani historią gier powinni najpierw sięgnąć po oryginał. W kwestii ewentualnej kontynuacji serii mam odczucia mieszane. Może to być niepotrzebny, dalszy ciąg zakończonej już opowieści, która stała się legendą. Ale możliwe, że dawna magia znów zadziała i pozwoli nie tylko wrócić do formy autorce, ożyć sentymentom, ale zająć należne im miejsce w dzisiejszej rzeczywistości. „Gabriel Knight” nie musi przecież ponownie zostawać liderem kształtowania narracji i postaci w grach wideo. Nie tam jego miejsce. „Gabriel” stanowi jeden z fundamentów.

Nowa edycja do kupienia w sklepach sieciowych; wersja klasyczna z GOG.

Czytaj i słuchaj także:

„Gabriel Knight: Sins of the Fathers” posiada jedną z najbardziej charakterystycznych ścieżek muzycznych do gier wideo. Ktoś kiedyś napisał o niej w ten sposób, a tak wygląda najciekawsze wykonanie motywu głównego na żywo: