Dear Esther – niemal czysta eksploracja

Ach, gdybyż jakaś gra przeniosła nas do renesansowej Florencji lub Jerozolimy w epoce krucjat, jednak nie po to, by uśmiercać tam ludzi, ale zapytać, jak im się żyje. Albo gdyby się dało zwiedzić fascynujący świat Zeno Clash, ale bez pięści zaciśniętych jak na ringu, tylko z oczami otwartymi z zachwytu jak w galerii sztuki… Przydałoby się biuro turystyczne umożliwiające wycieczki do pięknych krain stworzonych w grach… niezbyt pięknych. Nawet jeśli w uszach rasowych graczy brzmi to jak herezja, to my, „cywile”, tak sobie czasem marzymy.

Pewnie marzenia takie mogłyby częściowo spełnić tworzone przez fanów mody, gdyby nie jeden szkopuł: do ich uruchomienia niezbędna jest gra właściwa. Z tej przyczyny nie poznałam Dear Esther przed kilku laty, gdy Dan Pinchbeck opublikował ją jako mod do Half-Life 2, lecz dopiero teraz, gdy udoskonalona z pomocą Roberta Briscoe ukazuje się jako niezależny, odrębny byt. Niespodziewanie ten finansowany przez Indie Fund projekt zwrócił się, a nawet zaczął zarabiać w ciągu zaledwie paru godzin od premiery. Mam nadzieję, że ów „komercyjny sukces” niszowego przedsięwzięcia nie jest wynikiem pomyłki nabywców, którzy fpp (first person perspective) wzięli za fps (first person shooter).

W pierwszych dyskusjach i komentarzach dominują dwa niezbyt istotne tematy: „czy to aby jest gra” i „czy warta swej ceny”. Tymczasem relacja ceny do wartości nie podlega dyskusji, bo jest względna i zależy od naszego subiektywnego uznania: ja nie żałuję, że kupiłam ją tuż po udostępnieniu na Steamie, a ktoś inny poczeka do świątecznych obniżek lub w ogóle sobie ten zakup daruje. Pewnie na swój własny użytek będzie miał rację, choć moje 7 euro zdążyły się już zwrócić w postaci doznanych wrażeń i satysfakcji ze wsparcia wartościowego nurtu interaktywnej rozrywki.

Rozstrzyganie dylematu „gra czy nie gra” przy okazji każdej niekonwencjonalnej premiery (a coraz ich więcej) zaczyna już powoli nużyć. Roztrząsaliśmy go, gdy ukazała się The Path, która pozostaje jednym z najważniejszych wydarzeń ostatnich lat bez względu na to, czy łaskawie zaliczymy ją do gier czy nazwiemy jakoś inaczej. Dear Esther nie jest raczej dziełem tej klasy, ale wykluczyć ją ze zbioru gier przyjdzie nam jeszcze łatwiej. Ze względu na ograniczoną interaktywność i szczątkową rozgrywkę nie przyznają się do niej ani fani strzelanin, ani wielbiciele pierwszoosobowych gier łamigłówkowych typu Myst, do których sama się zaliczam.

Stwierdzenie, że Dear Esther grą nie jest, nie wskazuje na jej ułomność czy niedoskonałość. Świadczy raczej o braku słów i naszej bezradności wobec zjawisk, których nie potrafimy zdefiniować. No bo jeśli nie gra, to co to właściwie jest? Graficzna nowela? Interaktywny film? Wirtualny spacer? Skoro nie będziemy współzawodniczyć ani wykazywać się celnością, zręcznością czy intelektem, to co właściwie mamy tam robić? Przeżywać? Doświadczać? Po prostu być?

Mamy prawo poczuć zniecierpliwienie, gdy z punktu widzenia gracza niewiele się dzieje, bo dane nam jest jedynie zwiedzać lokację, a rozgrywka w ogóle się nie zaczyna. Jednocześnie otaczający świat nie pozwala na żadną ingerencję; nie da się niczego podnieść, przestawić, zmienić. Masz pokonać określoną trasę na opustoszałej wyspie, wysłuchując w trakcie wędrówki pewnej opowieści. To wszystko. Jeśli po drodze coś więcej się zdarzy, to tylko po stronie odbiorcy, w twoich emocjach i reakcjach. Podążysz prosto do celu czy zatrzymasz się, by kontemplować widoki? Uznasz odczytywany przez Nigela Carringtona tekst za pretensjonalne nudziarstwo bez sensu czy spróbujesz odtworzyć przebieg wydarzeń i poszukać w nich logiki? Pominiesz niewyraźne bazgroły na skałach czy rozpoznasz cytaty biblijne i zaczniesz się zastanawiać, o co właściwie chodzi z tym Damaszkiem? Możliwości jest wiele, a pewne aspekty odkryjesz dopiero podczas kolejnych wizyt, bo choć zasadnicza oś konstrukcyjna pozostaje niezmienna, to niektóre fragmenty tekstu i elementy otoczenia ujawniane są losowo.

Dopóki odpowiedni termin się nie znajdzie, uznaję Dear Esther za pierwszoosobową grę eksploracyjną (first person explorer). Dominuje w niej bowiem element, który mniej lub bardziej marginalnie występuje w różnych gatunkach, ale na przykład w grach przygodowych stanowi – obok fabuły i zagadek – jeden z trzech podstawowych składników rozgrywki. Właśnie miłośnikom eksploracji marzą się podróże wspomniane na wstępie. Oczywiście fabuła tu również istnieje, lecz tylko podawana przez narratora, nie doświadczana przez nas bezpośrednio. Ze względu na metaforyczność, zaburzoną chronologię, enigmatyczność tekstu można by go nawet potraktować jako jedną wielką zagadkę. Równie dobrze można go jednak w ogóle wyrzucić lub zastąpić innym (np. Dear Roger lub To the lighthouse), co nie zmieniłoby istoty rzeczy. Istota tkwi właśnie w eksploracji, czyli poczuciu „bycia tam”, zanurzeniu się w lokacji, doświadczaniu miejsca, odbieraniu go wszystkimi możliwymi zmysłami. Wszystkimi dwoma, jeśli chcecie, bo na razie do dyspozycji mamy tylko wzrok i słuch. Tym bardziej wskazane jest odseparowanie się od innych bodźców, zgaszenie światła, nałożenie słuchawek, bo efekty dźwiękowe i muzyka Jessiki Curry z pewnością na to zasługują.

Próbując Esther komuś przybliżyć, nie mówiłabym o fabule, by jej nie zdradzić, ani o urodzie lokacji, którą „każdy widzi” na zrzutach ekranowych czy w zwiastunie filmowym, choć w rzeczywistości wirtualnej robi większe wrażenie. Opowiadałabym raczej o zaciekawieniu zmieniającym się w zaintrygowanie, estetycznej przyjemności przechodzącej w zachwyt, konsternacji zmieszanej z poczuciem zagubienia, niedosycie, całkowitej immersji itd. Byłoby to nie tyle przedstawienie świata gry i jej składników, co zapis wywołanych przez nią odczuć i emocji. W pewnym sensie Esther potraktowała mnie jak lustro lub instrument, na którym sprawdzała działanie swoich wdzięków. To nie ja grałam, to na mnie grano.

Pewien szczegół w dość przewrotny sposób nawiązuje do gier: w trakcie wędrówki po wyspie może się zdarzyć, że zginiesz. Jednak nie ujrzysz wówczas znajomego napisu „game over”, tylko usłyszysz: „come back”. I wrócisz.

Tetelo